Landbärner

Anzeige. Gutenberg Edition 16. Alle Werke aus dem Projekt Gutenberg-DE. Mit zusätzlichen E-Books. Eine einmalige Bibliothek. +++ Information und Bestellung in unserem Shop +++

E Gang dür d’Chuze-Weid

’s Läben ischt e schwarze Schileeblätz mit farbige Tüpfen u kuriosem Kramänsel drinne. Nume düecht es elter Lüt, albe heig me meh dere heitere Ruschtig drybrodiert weder hüürmehi. Unger der alte Garde het es no Lüt ggä, wo hei dörfe sy, wi sie gsi sy u wi-n-es se gfreut het. Sie hei si nid wichtig drum gkümmeret, was angeri derzue sägi u für ne Mouggere machi. Sie sy no minger verschuelet u abgläcket, no minger abgschmirglet u poliert gsi, mi het ou no öppe hin u wider en eigewüechsige, naturchrumme Chuz atroffe u nid nume fadegraadi, müffelig-ländtwyligi Nummero. U wen i jetz probiere, es Zyletli dere Kundine mit parne Striche z’zeichne, so gscheht es, wil sie mer Freud gmacht hei, nid öppe für sche numen usz’hunze. Das möcht i de vor und eh feschtgleit ha.

Hansueli

Der elter vo dene zweene Sühnen uf em Grundacherhof ischt er gsi, der Hansueli, e große gsatzlige Bitz Möntsch, mit eme schwäre Chopf, grundehrligen Ouge u mächtige Talpe. We’s unger de Möntschen ou Bärnhardiner gäb, wär är eine dervo gsi. Vo synen Ouge het eis chly meh obsi gluegt u ’s angere meh nidsi, u drum soll me si nid verwungere, wen er scho nid alls het chönne glych aluege wi anger Lüt. In der Tat het er uber ’sch Möntscheläben 250 u Wältwäse ganz syner eigeten Asichte gha. U die sy i der Houptsach druuf use glüffe, es wärd hüttzutag vil zvil gläse, gschriben u gstudiert. Es heig albe so schöns Chorn ggä daß jetze, u d’Härdöpfel sygi grote u der Suurchabis suur worde, we d’Purscht scho nid Tag u Nacht heigi z’Schuel müesse go Buechstabe blose. Früher heig me ne d’Chöpf nid bis uf d’Schüpfi use mit allergattig unnötiger Ruschtig vollgstopfet. Derfür heige sie de das, wo me nen uftreit heig, vil besser chönne bhalte weder jetze, wo men eim scho sött e Zödel uf d’Nase chleibbe, wen er meh weder eir Gattig z’verrichte heig. U wi meh daß gschribe wärd, wi meh bösi’s mit em Worthalte. Das Schrybervolch do i dene Büro ume syg nume zum Verderbe, mi sött se-n-allizsämen i Rouch uehe häiche, u für die herscheligi Ruschtig i de Stedte wär es ou nüt schad, we se der Bysluft scho i ’s Meer use rönndleti. Nötig uf der Wält obe sygi d’Burelüt, wo Brot pflanzi u öppe no d’Handterchslüt, ohni das angere Gschmürz chönnt me’s säuft u wär no Bsatzig für u gnue...

Mügli, daß Hansueli i disem u äim wär chly zu mildteren Asichte cho, wen er wär ghürate gsi. Aber uf em Grundacherhof hei die eltere Sühn nid der Bruuch gha z’hürate. Ihri Pflicht isch gsi, z’sorge, daß der Hof bynangere blyb u nid schlächti u ’s Vermöge nid mingeri. Dernäbe hei d’Grundacher vo alte Zyte här der Ruef gha, kurios glyreti Chuttere z’sy. Uf ihrem prächtige Hof obe hei sie si das ou fräveli dörfen erloube. Sie hei si nüt gha z’achte, we scho gfäcketi und ungfäcketi Spatze uber sche tschäderet hei, es het nie niemmer kes Gält chönnen absäge.

Buret hei sie nach alter Vätersitte. So lang me gwüßt 251 het, sy uf em Grundacherhof e mächtigi Trybete Schof gweidet worde. A dene het Hansueli vo Juget uufe großi Freud gha u gseit, ’s Schofhüete un e gueti Härdöpfelsuppen ässe, das sygi syner liebschte Wärch, nume dörf de i der Suppe der Chäs u der Mejeron nid fähle, u d’Schof dörfi de kener Dräckrölleli i der Wulle ha. Er het die Tierli aber ou chönne sufer ha u brichte, daß niemmer eso. Haarscharpf bis a d’March zuehe hei sie dörfe frässe, aber kes Muulvoll druber uus recke. Wen er der Haaggestäcke het ufgha u grüeft: «Halt!» sy sie zrugg gwiche, wi d’Wällen im Rote Meer, wo der Moses het der Stab uber sche-n-usgstreckt. Es het ihm vil z’tüe ggä un en unändtligi Gidult gmanglet, bis sie derewäg sy erzoge gsi. Derfür isch es aber ou öppis gsi, wo-n-ihm nid gschwing öpper het chönne nohemache.

Dennzemol isch men ou uf große Höfe nid Z’vürnähm gsi, par Geiße z’ha. Die Filuzine hei de Hansuelin scho herter i d’Gäng ggä. Bsungerbar eini het ihm Verdruß uber Verdruß annegmacht. Es ischt e ufölgige Hagel gsi, daß nüt eso. Nid emol im Stal inne het er sche derzue brunge, dert z’frässe, wo sie sölle hätt, verschwyge de vorusse. Bständig het die Schnoustrucke dere näbezuehe ’s Beschte vor em Muul wäggstole, Hansueli het mögen achehre, was er welle het. U ändtligen ischt ihm du d’Gidult doch ou usggange. I aller Töibi het er sche mit beedne Füüschten am Chroße packt u isch mit eren a d’Wang uehe gfahre: «Woscht jetz Ornig ha u Besserig verspräche, oder wi hesch es?»

Was het aber du d’Geiß für nen Antwort ggä? D’Zunge längi vüre gstreckt u d’Ouge verdräjt! Das het du Hansuelin erscht rächt i Gusel brunge. «So, lächeret’s di jetz nume no!» het er sche-n-abrüelet u re der Hals no 252 feschter zsämegschnüert. Aber am Zablen u Gurglen a het er doch du gmerkt, daß ere der Schnubb usgeit u daß sie Gibel-Uelin wott rüefe u het du lugg glo, gäb es isch z’spät gsi.

«U we’s di töt hätt, mira! I ha di hundertmol gwarnet gha!» het er gseit, u gäb sie-n-ihm dertürwille lieber worde syg, zwyflen i dra.

Vilicht hätt er schi minger um Schof u Geiße gkümmeret, wenn er wär Milidär gsi u sälber es Dragunerroß gha hätt. Aber e Lybschade het ne dra ghinderet, u nume der jünger Brueder, wo einisch ’s Heimet het söllen ubercho, isch Draguner worde. Wo dä isch go lehre, het ihm der Vatter e großi Hampfele Föiflyber i Hosesack gsteckt, daß er de nid müeß hingere hange, we’s luschtig gang u ou ungermitts einisch vermög e Fläsche Pütschierte z’zale. U der Vatter het de das nid öppen im verschleikte gmacht. Wo Hansueli gseh het, wi däm Regrut der Hosesack gfüetteret worden ischt, het’s ne doch schier gguslet, un er het die Sach gchüschtiget. Dernoh geit er, nimmt ’s große Chuchimässer us der Rigle u trappet mit i Chäller ahe. Dert ischt e tolli Ankeballen uf der Schweibe gstange u nid wyt dervo der Räschte vom letschte Baach Brot. Hansueli hout eis vo dene siben-, achtpfündige Brote schön mitts abenangere, sablet uber die ganzi Flechi ewägg e Schyben ab, uberstrycht se-n-e halbe Santimeter dick mit Anke, lot us ere Fläsche Biresaft druuf loufe, bis der Ankebock tschäggeten ischt wi nes Fryburger-Muneli u höcklet mit däm Fraß ufs Chällerläubli uehe. Dert het er nen i aller Gmüetsrueuh Biß um Biß tülpet, flyßig d’Mulegge gläcket u derzue d’Bei lo plampe. Chunnt der Vatter derzue u frogt ne, was jetz das soll heiße, daß är ufs Zimis uehe 253 no e settige Grüüsel vomenen Ankebock gang go vertilge? Git ihm Hansueli zur Antwort: «He, we grad alls mueß verputzt sy, wotti ou no chly öppis dervo ha!»

Uf em Grundacherhof hei sie Johr für Johr der Wäber uf der Stör gha, u zwar wuchelang. Unger angerem het er nen ou Halblyn müesse mache, u settige sälbgmachte Halblyn ischt Hansuelin uber alls ggange. Summer u Winter het er halblynigi Chleider treit u die schwäri halblynigi Chutte ou bim heißischte Heuerwätter nid abzoge, we die angere gschwitzt hei wi d’Ankebättler. U we sie ne de derwägen ufzoge hei, ischt er um ene Antwort nid verläge gsi: «Lachit dihr nume, dihr Göle, die het mer d’Sunnen am schönschten ab!» Nu, er het si de ou nid uberjuflet, u we scho öppen es Wätter cho ischt, nid bruuche z’springe; d’Chutte het ihm de der Rägen ou abgreiset, u we die angere Hals uber Chopf gäge heizue dechlet sy, het är e Pfyffen ygmacht u i allem Loufe Füür gschlagen u azündtet, heig’s de chly strenger oder minger sträng aheghöie.

Vo denn a, wo der Vatter nümmen isch do gsi, het är du müesse ’s Zyt ufzieh, ’s große Stubezyt mit em länge Plämpel, u niemmer het ihm das Ämtli dörfe strytig mache. Es hätt’s ou niemmer so regelmäßig u exakt bsorget wi är. Syg’s Sunndi oder Wärchti gsi, schön oder strub, u z’tüe gsi, was welle heig, nomittag am zwöi isch ’s Zyt ufzoge worde. D’Wässermatten ischt e Stung wyt ewägg gsi u der Wald nid vil minger, aber das het nüt ufgha: We’s isch nohe gsi, het Hansueli der Wärchzüüg näbenume gleit, d’Pfyffen us der Buese gno, i allem Loufen ygmacht u Füür gschlage u isch gäge heizue, schön im gsatzlige Schritt, gäng wi gäng, u isch go sorge, daß men im Grundacher nid us der gwanete 254 Zyträchnig usechöm u alls sy greglete Verlouf näh chönn.

Sälbischt hei winterschzyt d’Froue no yfrig gspunne. Nom Znacht hei mängischt uf em Grundacherhof drü, vier Spinnreder gschnuret. Zum Spinne hätti die Wybervölcher ou öppis sölle gseh. Aber mi het duzme no Lewatöl brönnt u kes heitersch Liecht gha. So ne leide Guger uf em Tisch het nid i der ganze Stuben ume zündtet. U die Spinnere hei gäng gha z’spängele, sie gseji zweni. Einisch geit du eini der Tägel go ab em Tisch näh u zu ihnen uberen uf ’s Buffett stelle: ’s Mannevolch chönn destwäge glych bim Tisch hocken u tubake, sie wärdi d’Pfyffe chuum näbe ’s Muul stoße, we sie scho nid die beschti Heiteri für seie heigi.

Aber druufahen isch du bi Hansuelin d’Chappe lätzi gsi. Er het afo hässig zieh a syr Tubakpfyffen u gäng hässiger. Dernoh ischt er ufgstange, i länge Schritte zum Buffert ubere u het em Tägel mit der Fuuscht eis lo lige, daß er dür d’Stube düre gflogen u unger en Ofen ungere troolet ischt. U derzue het er die Spinneren abgräfet: «We mir ekes Liecht solli ha, sollit dihr ou grad ekes ha!»

Im Winter het me dennzemol no sächs bis acht Wuche lang mit em Flegel drösche u derby Drösches gnue ubercho. Amene Samschtizobe, wo-n-es Fürobe glüte het, ischt uf em Grundacherhof emel ou no e Tenneten agleit gsi. D’Drösche hei se fryli afen e chly schääl agluegt, sie sy gnietig gsi u hätti lieber der Flegel näbenume gstellt. Aber der Buur, Hansuelis jüngere Brueder, het gseit: «Mir chöi doch nid alls lo lige, wi d’Hüehnner der Dräck! Mir müesse no einisch druber u usschütten u binge, dernoh cha me’s de mynetwäge lo gälte für hütt!» Dermit het er uf e Flegel greckt u agschlage, u die angere 255 hei nüt Bessersch gwüßt weder z’hälfe. Der letscht, wo yhegschlage het, ischt Hansueli gsi, es ischt ihm nid am Ort gsi u gnue ggange. Um die Zyt het me süsch de uf em Grundacherhof i Stal chönne go fuettere. Verdrüssige het er sy Flegel gschwunge, u d’Töibi ischt in ihm ufgwallet wi chochigi Milch i der Pfanne, er het uf d’Zäng bisse, daß ’s fei so gchroset het. U derzue het er afo dryschlo, daß ’s Chornstrou höch ufgumpet ischt, u gschmätteret, daß men all Streich het müesse förchte, der Flegel fahr i Stücki. U wo me hingeruus gsi ischt, het er der Flegel a d’Stiglen uehe tribe, ischt uf e Brueder losgfahre, het ne bim Hosegurt gfasset un ufs Strou a Bode gschlage u ghudlet u gwuschet vo Dach yhe u derzue gchychet: «I will der jetz zeige, gäb z’üsem Huus no mueß drösche sy, we’s Fürobe glütet het!»

Besser isch de Hansueli ufgleit gsi, wen er z’Märit chönne het, öppe go ne feißen Urfel oder e schöni Chilbere verchoufe. Im Schofhandel ischt er de e Gwinterete gsi, daß ihm niemmer het sölle cho ungere recke. Bi settigne Glägeheite het er öppen ou sys Schöppli trouche u isch guet z’Gäggels worde. U wen er de schön het glöst gha, het er ou die deheime nid vergässe. Allimol het er de Dienschten öppis heigchromet, vüra Naselümpe, druckti Naselümpe, wo no am Stücki gsi sy. Ersch deheime het er de d’Schäri gno u se-n-abenangere ghöien u verteelt. Derby het er schi aber uf die abpaßte Muschter weeneli g’achtet. Die, wo guet sy agschribe gsi by-n-ihm, hei e länge Bitz ubercho, u die, wo-n-ihm’s minger guet chönne hei, e churze. Es het de scho chönne vorcho, daß es em einte dreiunehalbe u em angere bloß angerhalbe zoge het. Vilicht isch das ou dervo cho, daß er mit eim Oug chly meh obsi gluegt het 256 weder mit em angere. Item... emen Erbvetter darf me settigs nid verarge, er mueß sälber ou uf mängs verzichte, wo anger chöi Freud dranne ha, es zieht ihm ou nid düruse der gröscht Huuffe.

Der Raxer

Er het eigetlig en angere Name treit, aber dä wei mer verschwyge. Sys Heimet ischt am Bärg obe ghanget u isch nid eis vo den abträgligere gsi; a dene magere Brandsyte het es keni große Heuwälme ggä zsämez’mache, u sy Waar het gäge Hustage zue mängischt läng dür die lääre Bahrelöcher gluegt u no Fuetter ghornet. U doch het si der Raxer e Heidemüej ggä, alli Wägbörtli u Waldsäumli z’putze u die letschte Schmälestöckli, Milchschelmli u Chräjeschnäbel zsämez’schebere. Am Hüttewäg sy e Zylete Ösche gstange, die het er ou flyßig gstumpet u ’s Loub a der Sunne deert, für Heuersatz. Gwöhnlia het er’sch ime Grasbogen uf em Buggel zum Huus treit. U allimol, gäb er mit ere Bogete gäge heizue ischt, het er de ou syner beede Schileetäschli mit Loub gfüllt. Das hätt ein minger strängs düecht, wen er öppe d’Hoseseck ou voll gschoppet hätt. Aber die sy merkwürdigerwys läär blibe. Drum isch nid az’näh, daß er’sch gmacht heig, für besser chönne z’rücke u meh uberort z’bringe. Wahrschynlig isch es meh numen e Gwanhit gsi, alls mügligen i syner Schileetäschli z’stoße. D’Müüs u d’Schäre, wo-n-ihm uf em Fäld ussen i d’Falle ggange sy, het er emel ou gäng im Schileetäschli heigfergget u se-n-i ’s Mischtloch ahegheit, für d’Bschütti z’verbessere. Aber mängisch het er sche de vergässe druus z’tue, u we men ungerwägs zue-n-ihm cho ischt, 257 het ihm wyligen es Muuseschwänzli zum Schileetäschli uus ggugget.

Es ischt e schöni Tuget vo de Bure, ou die chlynschte Dingeli z’Ehre z’zieh u nüt lo z’grung z’goh. Aber mi cha’s mit allem ubertrybe. We der Raxer uf der Stroß zume Hüüffli saftige Roßbolle cho ischt, het er sche wäger nid chönne lo lige. Er het se-n-i Naselumpe bunge u a der Hang heitreit, wi ne große Schatz. Bösi Müüler hei bhoutet, er bruuch sy Schnuderlumpe uberhouts nume für das, d’Nase tüei er mit Vorliebi i ’s Vatterland schnüze. Item, syg das, wi’s well, sicher ischt eis: ggerggeligen isch der Raxer syr Läbtig nie gsi, süsch frog me nume der Chnochestampfer, dä weiß Bscheid. Einischt het es si nämlig zuetreit, daß der Raxer i der Stampfi isch go Beimähl reiche. U du het es si troffe, daß der Stampfer grad e früschi Wageladig unetlymti Chnoche het abgfüehrt gha. Der ganz Chrummen isch voll gsi bis fascht a d’Tili uehe. Die Chnoche sy wahrschynlig us Wirtshüsere cho, a teelne sy emel no Fleischfätze u Bitze Gäder ghanget. Unger angerem het es emel ou Hammebei derby gha, wo no d’Manschetten am Strunk gsi ischt. Das ischt em Raxer i ’s Gmüet gstige.

«Es het doch ke Gattig, wi teel Lüt gschänge! Süng u schad wär es, we me settigs ließ z’grung goh!» het er gseit u wi ne Schwick sy Sackbagi vürzogen u afo gnage mit volle Backe. Was er nid het chönne byßen u schlücke, het er wenigschtes toll gchätschet u der Saft druus gsugget. Der Stampfer het nümme chönne zueluege, ’s Zmorge het ihm wellen obsi cho.

Wider einisch isch der Raxer mit sym Fuehrwärchli uf der Stroß gsi. Es het wellen ywintere u afen es nasses Schneeli ggä gha. Das ischt em Raxer a de Schuehnen u 258 Redere ghanget, daß er nid rückig het chönne vorwärts cho. U du ischt ihm süsch no nes bös’s Mißgschick bigägnet. Lang gäng ischt er uf allne viernen am Boden ume graagget u het der Schnee erläsen u erhämpfelet. Em Nochber syner Buebe hein ihm e Rung zuegluegt u vermuetet, er wärd öppe der Gältseckel verlore ha. U ändtlige hei sie-n-ihm welle go hälfe sueche. Aber was vernäh sie du? Nei, sövel schröcklig heig ne ’s Unglück nid gschlage, es syg nid Gält, wo-n-er verlore heig: E Hosechnopf syg ihm abggange, e schöni beinigi Form mit föif Löchere, u dä reu ne hellisch. So öppis chönn me doch nid lo verlore goh. Drum heig er gsuecht u gsuecht u wyt umenangeren alls erläse, bis er ganz gstabelig Finger ubercho heig. Aber es syg wi verhäxet, finge heig er ne nid chönne. Weder destwäge gäb er d’Hoffnig no nid uuf. Er heig do am Bach niden es Stäckli ghöie, das steck er jetz do a das ungfellige Plätzgli, daß er de im Früehlig chönn wyter sueche, we der Schnee ab syg. «Gällit, Buebe, dihr schryßit mer’sch de nid öppen uus!» seit er zue-n-ne u chlättet wider uf sys Wägeli uehe, für abz’fahre.

«Bhüet is nei», verspräche die Buebe, u ’s het se nit schlächt erlächeret, «häb nume nid Chummer...!» Es sy frommi Buebe gsi, sie hein ihm d’Freud am Sueche wohl möge gönne. Drum hei sie-n-ihm ’s Stäckli nid verschlängget, sie hei’s bloß zwänzg Schritt wyter ewägg gsteckt, wo-n-er ischt us der Streui gsi...

Es wär de nid gsi, daß der Raxer us Not däwäg hätt müesse harpaxe. Er het es schöns Vermöge hingerlo u luter lacheti Erbe. Drum heig’s ou nid wytersch e bitrüebti Grebt ggä, wo-n-er syg gstorbe gsi, im Gägeteel. Sie heig vom Mittag a gwährt, bis es heig afo douchle 259 u syg toll ypackt u flyßig ygschäicht u Gsundheit gmacht worde. Die letschte Lychtgänger sygi uf allne vierne vom Wirtshuus furt u sygi re derby gsi, wo ab em Heigoh no de Meitschine heigi welle go pfäischtere u de notabeni elteri, verhürateti Manndli, nid öppe nume lidig Bürschtle. D’Chräje heigi uf em Wäg ou no ihre Teel Grebtfleisch u Späck funge u wohl dra gläbt. U vo den Erben isch brichtet worde, sie heigi ab em Heigoh meh weder einischt es Jödeli agstimmt, we’s dür e Wald ggange syg. Mi mueß de aber rächne, daß es mit settigem Brichten ischt, wi mit de Schneechäse, wo im Wytertroole gäng größer wärde. D’Lüt hei am Ubertryben ou ihri Freud u tüe gärn derzue, was si schickt.

Der Gruebe-Mooser

Das ischt ou en apartige Kundi gsi, ganz e spukige. Niemmer hätt ihm agseh, daß er der Rychscht i der ganze Gmein wär. Gwöhnlia ischt er i Chleidere desume glüffe, daß me ne hätt chönne für nes arms Manndli aluege. Numen isch es de bi ihm nid öppe der Gyt u d’Raxigi gsi, derfür der demüetig Hochmuet u d’Freud, anger Lüt chönnen i Bahre z’spränge u si a ihrer Verlägeheit z’ergötze.

Einisch gäge Hustage het er schier zweni Strou gha u ischt i d’Dörfer ahe, wo me ne nid gchennt het, go nes Fueder choufe. Natürlig het er nume verwetzti Chleider agleit, der gringscht Wagen usegläse u de Rosse bloß die gwöhnligen Acherchömet agleit. Däm, wo das Strou het usgschribe gha, isch es bim Uflege nid bsungersch ring ggange, er het däm Handel nüt trouet u däicht, do wärd me de müessen ufpasse, we me nid e Schueh voll 260 usenäh well. Aber item, mi het emel es tolls Fueder glade, abgwoge, un jetz wär ’s Zale cho. Seit der Gruebe-Mooser, er syg jetz nid grad mit Münz verseh, mi chönnt de das Pöschtli vilicht speter mache. U het derglyche to, er well abfahre. Jetz isch der Verchäufer ufgumpet u het de Rossen uf d’Naselöcher greckt: Potz Donner abenangere, däwäg gang das nid! Es syg ihm vo Afang nüt Guets ertroumet, u yhelymme löj er schi de nid. Gält müeß uf e Lade, nid e Halm löj er unzalten ab Fläck! U heig em Chnächt bifole: Nume wider ahe mit em Bindboum!

Lächli der Gruebe-Mooser: «Nume hübscheli! Nume hübscheli! I ha ke Wort dervo gseit, daß i ke Gält heig! Münz fählt mer, Münz! We du dere hescht, cha me das Gschäft sofort regeliere!» Derzue het er e buucheti Banknotetäschen us der Buese zoge un e Tuusiger druus gno u disem unger d’Nase gha. Jetz isch der Verchäufer alle glimpfige worde u het verlägen im Hoor gchrauet: Jä, we das so syg, so pressier das Zale nid sövel unerchannt, er heig ougeblicklig wäger nid sövel Gält im Huus, daß er ihm chönn usegä!

Jä nu, so soll er luege, wi-n-er derzue chöm! Jetz müeß die Sach uberort, worum syg er eso ufgumpet! Är, der Gruebe-Mooser, syg si nid gwanet, daß me so mit ihm umgang, u mit unzaltem Strou well är nid heifahre, we men ihm sövel schlächt tüei troue.

Churz, der Verchäufer het uf d’Socke müesse, go das Usegält zsämetrumme, u het müessen im ganze Dörfli ume springe, bis er’sch het binangere gha. Burelüt hei jo i der Regel nid meh Gält im Huus weder nötig; es treit deheime ke Zeis u zieht nume d’Schelmen a. Derwyle het der Gruebe-Mooser gwartet u uf de Stockzänge 261 glachet. Der Streich ischt ihm grote gsi, ganz win-es ne gfreut het.

Sogar die eigete Lüt het er probiert i d’Chrott z’bringe. So het er einisch d’Schese vüre gno, em Junge sy Draguner ygspannt u mit der Frou e Reis gmacht uf Luzärn yhe. U isch de dä Rung flott ufzoge, alls het müessen im Wichs sy. Z’Luzärn het er i eim vo de vürnähmschte Gaschthöfen ygstellt un es feins Mittagässe bifole. D’Frou het nume gäng müessen abwehre, daß er nid ’s Chöschtligischten alls löj uftische. Bsungerbar guet syg er im Strumpf gsi u heig Flouse gha un e Glanzluun, d’Frou syg us em Verwungere gar nid usecho u heig müesse däiche, was jetz ächt ou mit ihm syg.

Nom Gaffee u Süeße heig er gseit: Jetz müeß er afe go luege, was ’s Roß mach u gäb es sy Sach ou i der Ornig ubercho heig. Mit Yspanne pressier es fryli no nüt, sie welli ’s hütt ganz gmüetlig näh u we sie einisch chly speter heichömi. Der Frou isch das ou rächt gsi, u ischt ere wytersch nüt Bös’s z’Sinn cho; sie isch blybe hocke u het gidultig gwartet. Aber wo-n-er gäng u gäng nüt umecho ischt, het ere doch das Warten afo gnüegele u isch schi ufgstange go luege, wo das heig. U was seit ere du der Stallchnächt? Der Ma heig scho vor ere Viertelstung lo yspanne, der Haber zalt u ’s Treichgält ggä u syg abgfahre, wohi wüß är nid.

Natürlig isch die Frou uber das Müschterli nid grad erbout gsi, bsungerbar, wo sie du verno het, das chöschtligen Ässe syg de no nüt zalt. Aber grad do dra het sie du gmerkt, uf was es der Ma hätt abgseh gha: Seien i Verlägeheit bringe het er welle, dä Chnüüß. Er het gmeint, sie heig de nid Gält im Sack, für die Sach z’zale u chöm de in e schröcklige Gusel yhe. Aber dertdüre het 262 er schi du trumpiert gha. D’Frou het vorsichtigerwys ou paar Napeliöndli i Sack gstoße gha, u ’s Zale het ere nid Rüggeweh gmacht. Ohni Mux z’mache het sie die großi Üerti birappet, es schöns Treichgält ggä u si flott lo uf e Bahnhof füehre. Mit em nächschte Zug isch schi gäge heizue gfahre. U wo-n-är syg cho z’wägele, syg sie scho lengschte deheime gsi u heig nen usglachet: «Hescht öppe gmeint, i wüß mer de nid z’hälfe? Üserein chunnt de no zgrächt, heig me so ne Stopfi vo Ma näben ein oder nid.»

Süscht heig de der Gruebe-Mooser ’s Fuehrwärch nid so gschwing vüre gno, er heig de Rosse meh borget weder de Lüte. Nid emol für ihn sälber heig er lo yspanne, wen er scho e Bitz wyt furt welle heig. Er heig d’Roß lo im Stall stoh u syg z’Fueß ggange. U syg ihm de ungerwägs öppen es Fuehrwärch nohecho u heig ihm einen erloubt, er chönn ou ufhocke, so heig er de däm spöttisch zur Antwort ggä: «Wen i wett ryte, hätt i meh Roß zum Yspanne weder du! Fahr du nume!»

Ganz ähnlig heig er’sch einischt eme Chäshändler gmacht. Dä het bim Dorfwirtshuus mit em Fuehrwärch zuehe gha un e Schluck Wy welle treiche. Es syg im Summer gsi u heißes, durschtigs Wätter. Gsej er vor em Stägestock e länge, magere Männdel mit ere Haaggenase, i Holzschuehne, verwetzte Halblynhose u emen Ermelschilee. Frog er dä: «Tätisch du mer öppe chly zum Roß luege un ihm d’Bräme wehre?»

«Bhüet is jo», säg dä, «das cha me mache» u bräch am Hag e Schützlig oder zwee ab, für mit ’s Gschmöis z’verschüüche.

Nore Viertelstung chöm der Chäshändler wider uber e Stägestock ab, nähm der Gältseckel vüre u well däm 263 Männdel es Füfzgi gä. Aber dä heig d’Brauen obsi zoge u d’Muleggen ahe u ggrinset: «’s Füfzgi bhalt du nume! I ha sälber wäger meh Füfzgi weder du, wen i scho nid so herrschelig agleit bi!» U derzue heigin ihm d’Spotttüfeli d’Chläjli läng us em Gsicht vüre gstreckt. Es isch der Gruebe-Mooser gsi, wo ne Gottsfreud gha het, daß er däm Chäshängscht eso schön het chönnen ablyre.

Aber wi gseit: Hüürmehi fingt me settig Chuze nümme dick. A Untugete fählt’s de Lüte fryli ou hütt nid, nume grote sie meh uf die verdrießligi Syten ume weder uf die poßligi u churzwyligi.

Der Weichemüller

Ou unger den alte Schumeischtere het es kuriosig Höibine gha. Vom alte Weichemüller, wo zu Gotthälfs Zyte z’Lützelflüeh Schuel gha het, weiß me no ganz Reie Müschterli z’erzelle. Dennzemol hei’s d’Schumeischtere no nid Gsalzes u Gschmalzes gha; sie hei uf all Wys u Wäg müesse luegen ihres Hungerlöhndli ufz’bessere. Der Weichemüller isch zwar ou no Sigrischt gsi; aber ou em Sigrischt het me nid mit der große Chellen agrichtet. Fryli ischt uf em Chilchhof für Weichemüllersch Geiße chly Gras gwachse; es het aber nid wyt möge grecke. Es het der Weichemüller düecht, das Härdli chönnt säuft meh abträge, de Totne wär es destwäge glych wol i ihrne töife Gruebe nide. We sie afen ihrer Chrüz u Steine heigi, chönnte sie ’s mache u dermit zfride sy. Drum ischt er go ’s Bschüttibocki vüre näh u hätt der Chilchhof tüechtig welle gülle. Aber der Pfarrer isch du nid glycher Meinig gsi u het du d’Rybi wider agstellt.

En angere Näbeverdienscht hein ihm d’Lychereden 264 ybrunge. Dere heig er drei Sorten uf Lager gha: für füfzg Rappe, für nes Fränkli u für ne Franke füfzg. Derzue de no eini ganz äxtra prima für ussergwöhnligi Fäll, die ischt aber de nume für zwo Franke füfzg vüre gno worde. Lycherede z’halte isch de aber näbschtdäm no nen Ehresach gsi un e Kunscht, wo si der Weichemüller nid weni druuf ybildet het.

«I cha Gott nid gnue danke derfür, daß er mer so ne Gab het ggä für ’sch Rede!» heig er albe dür d’Nase trumpeetet. U syg de gäng öppen e Schalk umewäg gsi, wo-n-ihm der Chratz gmacht u der Balg gstriche heig: «E schöni Sach, wär das Talänt het!» u nachhär syg der Buggel voll go lache...

Aber niemmer isch gärn zvorderisch gstange, wen er e Lychered gha het. Mängischt ischt er drum de im Yfer innen agriffische worde. «Jetz isch der Tod scho i der Müligaß. ’s wird nümme lang goh, ischt er z’Lützelflüeh äne. Alee, machit ech zwäg, dihr müeßt stärbe!» Dernoh syg er uf ene Lychtgänger losgfahre, heig ne bim Chuttechrage packt u gschüttlet: «Alee, mach di zwäg, du do, Chaschper Iseli vo Affolteren im Ämmetal, ou du muesch stärbe!» Settigs isch de dene Lüte nid grad heimelig vorcho, u drum hei sie si lieber nid z’nooch zuehe glo... wyt vom Gschütz git alti Chriegslüt.

Besser hei sie si de ungerhalte, we der Weichemüller Bibeltägschte usgleit het. «Sälig sind die Tote, die in dem Herrn stärbe, und ihre Wärke folgen ihnen nach! Was sind ihre Wärke? Das sind ihre Kinder... emel i ha’s derfür!»

A wunderlige Zsämestelige het’s i syne Lychereden uberhouts nid gfählt. «U was het er synen Erbe jetz hingerlo, üse guete Hansueli, wo-n-er gstorben ischt? 265 Zwöi Erbstuck het er ne hingerlo: E schitteri alti Muetter un e waggelige Dräjbank!»

Einischt ischt ou eine z’vergrabe gsi us eme Händler- u Hüzergschlächt, eine, wo punkto Ehrligkeit nid grad der bescht Name gha het. Däm syg der Weichemüller vor en offete Sarg zuehe gstange, heig bidänklig mit em Chopf gnoutet u mit em Finger uf ihn zeigt: «Do lyscht jetze, Brächtel... bschys jetze!» Wahrschynlig wird das nid e Stell gsi sy us dere, wo zwöi Fränkli füfzg gchoschtet het.

Ame Bigräbnis isch de i der Regel ou es Lychemohl im Dorfwirtshuus ghanget. Dert derby het de der Weichemüller ou sy Ma gstellt. Es isch de scho vorcho, daß er schi mit em Gratiswy e gwaltige Saraß agschnallet het. Einisch syg er emel ou runde gsi, u der Gutter uf em Tisch no fasch voll. Du heig er a sys Froueli deheime däicht u i eimfurt gwünscht u dervo gstürmt: «O, we doch jetze Marianneli ou es Glas dervo hätt!» «He, so bring ihm doch eis!» heigi d’Grebtlüt glachet; sie hei wohl gseh, daß er das nümme fertig bringt. Dernoh hei sie ne heigfergget, rüggligen a d’Hustür gstellt un ihm ’s volle Glas i d’Häng ggä. U wo alls ischt ygrichtet gsi, hei sie-n-ihm aggä, jetz soll er Mariannelin rüefe u sy si go verstecke, für chönne zuez’luege. U Marianneli isch cho ufmache. Aber d’Hustür ischt innetsi ufggange, u wo-n-äs uftuet, gheit der Ma hingertsi i Husgang yhe u schüttet ihm der Wy über d’Schöiben ab. No lang heig er gjammeret: «O Marianneli, Marianneli, wi ischt jetz das eso schad!»

Es angersch Mol heig er are Grebt ou wider e Dampf glade, ganz e böse, vo Heiloufe syg ke Red meh gsi. Du heige sie en alti Stoßbähre vüregschrisse u ne druffe heigstoße. 266 Sie syg ewig lang nie gsalbet worde u heig erbärmlig gyxet. Am Tag druuf heig der Weichemüller nümme gwüßt, wi-n-är heicho syg. Aber er heig gförchtet, es syg derby nid alls här und zue ggange, wi-n-es sölle hätt. U wahrschynlig heig er für ’sch Grebtässe nid emol ghörig danket. U das heig ne drückt un ihm ke Rueuh glo. Er syg abglüffe, i’s Truurhuus go der üeblig Dank abstatte u heig si veräxgüsiert: «I bi du halt da nächti so dervo gschnuuret...»

Eine vo syne Schuelbuebe hätt ihm einisch söllen es Chörbeli voll Öpfelchüechli chroomme. Dä Bueb het erachtet, wen er mit den angere Schuelere gang, syg er mit syne Chüechline nid ’s Läbes sicher. Drum het er gwartet, bis si die angere hei verlüffe gha. Aber dertürwillen ischt er du richtig hingernohen i d’Schuel cho. Der Schumeischter, wo ke Ahnig het gha, worum daß der Bueb z’spät chunnt, wird toube, strublet ne u macht nen e Stung lang bir Tür hinger z’stoh. Wird der Bueb ou giechtige u däicht: Dir bringen i allwäg Chüechli, wen i derwäge Strublis uberchumen u bi der Tür hinger mueß stoh! U statt die Chüechli em Schumeischter abz’gä, bringt er sche ds mittag emen arme Froueli. Das ischt aber graad ruchber worde, der Weichemüller het’s ou i d’Nasen ubercho u het nen unerchannt gstoche. I Zuekunft, we dä Bueb öppis het bosget gha u isch gstroft worde, het ihm der Schumeischter zletscht no ne rächt e saftigi Watschen Äxtrazuelag verschribe u derzue hässig dür d’Nase gschnaulet: «U das isch de no eini für d’Chüechli, weisch...»

Dernäbe soll er de aber ke Uhung gsi sy u arme Chinge mänge Bitz Brot gstreckt ha, we sie am Morge nüechter i d’Schuel cho sygi.

267 Natürlig het der Weichemüller ou im Stärben öppis Äxtranigs müesse ha. Vor sym säligen Änd het er no welle nach Amerika uswandere. Aber uf em Schiff ischt er ere Chrankheit erläge, u ’s wyte Wältmeer isch du sy Chilchhof worde. Du chöm e Risewalfisch u heig der Lychnam welle schlücke. Nume heig er nid mit Weichemüllersch grüüsliger Nase chönne z’Chehr cho. Die syg ihm du im Hals hinger blybe bhange, daß er jämmerlig heig müessen ersticke. Er syg du no gfange un usgchochet worde. Druufahe heig’s Fischbei gwohlfelet, u do dra syg nüt d’schuld gsi weder Weichemüllersch Haaggenase. Das het emel albe der alt Ochse-Wirt bhoutet; aber der alt Ochse-Wirt mit em chrumme Ringfinger isch de richtig e milionische Schalk gsi...

Der Grobian

Vom Fleutiger Chrischte hätt men ou nid chönne säge, er syg eine vo dene, wo uf allne Rüebeblätze wachsi. Poschthalter ischt er gsi im Dörfli u de wie eine! Wen er im Türgreis vo sym Poschtstübli gstangen ischt u d’Wält bitrachtet het, ischt er mit syne breiten Achsle schier beedsytig a de Pyschtlen acho, u wo d’Chöpf verteelt worde sy, ischt er ou nid z’churz cho. Nume Hals het er e churze gha, aber derfür de e dicken Äcke u uf em Chopf oben e Hoorbürschte, wo me für ne Roß-Strigel hätt chönne bruuche. Burscht ischt ihm ou us em Hemmlisermel gwachse bis uber d’Finger vüre, u sogar uf em Naserügge het er es Flöigewüscherli vo Hoore treit. Burscht dütet i der Regel uf ene Chraftnatur, u bi Chrischten het das gstimmt, er ischt i sym ganze Wäse chly ne ruuchhääre Grobian gsi.

268 Aber syner Grobheite sy meischtes ohni Gränne gschlückt worde, wil er’sch dermit nid bös gmeint het u de sälber ou öppis het mögen erlyde vo den angere. Es het ihm nume denn Vergnüege gmacht, z’ranze u z’branze, we de Gägneren ou öppis isch z’Sinn cho u sie si ou hei gwüßt z’wehre. Mit Stürmine, wo nüt gsi ischt, het er de churze Prozäß gmacht. Glost, was sie z’tampe heigi, se-n-obenahe schreeg agluegt u dernoh abgfertiget: «Du hescht rächt... d’Hoseschyßer hei gäng rächt!»

Minger guet weder ’sch Muul ischt ihm d’Fädere glüffe. Vom Poschthalter erwartet me süscht, daß er e zügigi Schrift heig. Em Chrischte syni ischt aber numen es Hüehnnergsperz gsi. En Ungerschrift het er gmacht wi ne Regierigsrat, niemmer isch druber cho, was es heiße soll. Mi het si nume verwungeret, daß eine mit ere settige Chlaue het chönne Poschthalter wärde. Aber Chrischte het sy Stell äbe nid erfäderet, er het se-n-ermuulet gha.

Es ischt im Winter gsi, wo sie ischt usgschribe worde. Chrischte het si die Sach uberleit, si gsunndiget u isch gäge Bärn zue. Dert het er gueti Bikannti gha. Die hein ihm chönne verrote, i weler Wystube der Poschtdiräkter tüei ’s schwarze Gaffee treiche. Derthäre sy sie mit Chrischten u hei mit ihm e Bynoggel gmacht, grad näb em Stammtisch vom Herr Poschtdiräkter zuehe. U wo dä cho ischt, hei sie Chrischten e Mupf ggä, jetz söll er der Schutzchänel zieh u ’s Wasser ufs Rad reise. Dernoh heig Chrischten afo Fugen u Kuren ustrybe u Müschterli brichte, daß men us em Lache gar nümmen usecho syg. Schließlig heig ou der Poschtdiräkter nümmen angersch chönne weder d’Zytig dännelege, zuelose u hälfe mitlache. U Chrischten isch de nid gschwing vor e Vorrat 269 use cho, u we einen öppis an ihn brunge het, nid um ene träfi Antwort verläge gsi. Der Witz ischt ihm gäng früsch abgsoommet u nohegwachse. So guet het si der Poschtdiräkter amene Mittag no nie ungerhalte u nom Gaffee es Zwöierli ou no bschickt. Wo der Leich am beschte gsi ischt, hei die Bikannte Chrischten Glägeheit ggä usz’packe, was nen eigetlig uf Bärn gfüehrt heig. Natürlig hei sie derglyche to, daß alls es zufeligs Zsämeträffe syg, hei em Diräkter Chrischten vorgstellt u höflig agfrogt, gäb er schi ächt ou dörf mälde. Chrischte sälber het derglyche to, so wyt heig er no gar nid däicht. Er heig nume welle luege z’vernäh, gäb vil Amäldige sygi oder nid u allefalls Ussicht wär, zuehe z’cho. Ihm trieg es allwäg doch nüt ab, wen er schi scho mäldeti.

Jä, hie syg nid der Ort, für dienschtligi Aglägeheite z’verhandle, het ihm der Poschtdiräkter zur Antwort ggä. Aber Chrischte chönn mit ihm ufs Büro cho, dert well er ihm de Uskunft gä. Das isch Chrischten aghulfe gsi. Er het gläufig Bscheid ggä uber alls, wo der Herr Diräkter het welle wüsse. Zletscht het ihm dä es Amälde-Formular zuehe gschobe, u Chrischte hätt sölle ungerschrybe. Jetz het er grüüsli nötli to: «Donnder, donnder, wen i nume nid so gstabelig Häng hätt, es friert mi bigott a d’Finger, daß i der Fäderehalter fasch nid fasse cha. U derzue bin i mi nid gwanet, mit settigne Fädere z’schrybe, Hergott wi wird das es Gmöl gä!» Derzue heig er pyschtet u pärschet u d’Finger gchnättet, gar erschröckeli.

Eh, das chöm öppen uf enes Höörli nid ab u so nen Ungerschrift syg doch gleitig gmacht, heig der Diräkter gseit. Guet, Chrischte het ungerschribe u gäng albeinisch 270 tz! tz! gmacht u der Chopf derzue gschüttlet, trotzdäm sy Name nid e Bohne schlächter usecho syg weder süscht.

Item, der Poschtdiräkter het agno, eine, wo nes settigs gschliffnigs Muul heig u si so wüß umz’tue, wärd sicher ou besser chönne schrybe, we’s ne de nid a d’Finger frieri. Chrischte het d’Poschthalterstell emel ubercho u het se-n-ou ordlig verseh. D’Abrächnig het de albe sy Tochter bsorget, u die het de ’s Schrybe besser los gha.

Es isch nid die enzig Amäldig gsi, wo Chrischten ungerzeichnet het. Einischt het e Parggettfabryggen i der Zytig e tüechtige Verputzer gsuecht. Ohni gueti Zügnis syg es aber ussichtslos, si um die Stell z’biwärbe. Uf das isch Chrischte sofort ygstige u het si gmäldet. Er syg en usgizeichnete Verputzer. Er heig scho Hüüffe Gält z’unütz verputzt. Mi soll numen i de Wirtschafte go nohefroge, gäb’s nid wohr syg. U we me dene nid well gloube, söll me si bi syr Frou erkundige, die wärd de scho Uskunft gä. Der Fabrikant, wo Chrischten gchennt het, ischt natürlig d’Antwort druuf ou nid schuldig blibe.

Näb em Poschtstübli zuehe het Chrischten es gangbarsch Lädeli bitribe: Tuech u Schueh, Spezereie, Tubak u Zygarre. Drum ischt er de ou vo Reiseten uberlüffe worde, meh weder daß ihm lieb isch gsi. Mängisch sy sie-n-ihm sogar mit ihrne Güferlinen i ’s Poschtstübli yhe cho. Aber wohl, de het er ne de usezündtet!

Einischt ischt emel ou wider eine cho z’pfire u mir nüt dir nüt i ’s Poschtstübli yhe gschosse. Aber nore Minuten ischt er scho wider zur Tür uus cho, u mit eme güggelrote Chopf. Der Sattlermeischter, wo änet der Stroß amen Offiziersgüferli gschaffet het, ischt uf das Manöver 271 ufmerksam worde. U wo Chrischten es Zytli druuf ou voruse cho ischt, frogt er ne: «Was hesch däm gseit, Chrischte, daß er sövel gleitig rächtsumkehrt gmacht het?»

«He, was ächt? Das müeß afen es sufersch donnerwätter Lumpegschäft sy, daß sie e settige Fotzelreiset schicki, eine, wo nid emol es Poschtlokal chönn vomene Chrämerlädeli ungerscheide!»

«Ke Wunger, ischt er sövel rotaglüffne cho use z’schieße!» het der Sattler glachet.

Angeri Mol het Chrischte de mit em Sager ’s Nüüni zoge. Ei Rung isch dä ou wider vor em Poschtstübli gstange u het e Stumpe groukt.

«Mach, daß d’ wägg chunnscht», het ne Chrischten aghöie, «du vergeschtischt jo mit dym verdammte Stinknagel ’s ganze Dörfli. Wo choufsch ou derigi Dräckstümpe?»

«Im Gschäft vom Chrischte Fleutiger näbe der Poscht!» het der Sager mit Lachen erwideret, der Äkken yzogen u isch ggange.

Ou mit em Schumeischter het Chrischte bständig Sirach gha un ihm eis lo lige, wo-n-er chönnen u möge het. Eismol het ihm aber der Schumeischter ou umezalt derfür. Er het verno, Chrischte syg z’Ringgebärg deheim. Bi der nächschte Glägeheit het er Chrischten agranzet:

«Warum söllti das nid stimmen? Myner Heimatgmeind han i mi nüt z’verschämen!»

«I däm Fall chennsch du de das Gschichtli vom Mülicharrer z’Ringgebärg sicher ou?»

«He, einisch sy sie i der Müli z’Ringgebärg bim Znachtässetisch ghocket. Du het d’Müllere balget: ‹Was ischt ächt hütt mit üsem Charrer, daß er schi nid zuehe macht? Süscht ischt er um die Zyt gäng us der Chehr hei gsi. Het’s ihm ächt öppis Unguets ggä?›

‹O, für dä wei mer nid Chummer ha. Er het si däich wider amen Ort vertampet›, seit der Müller.

‹’s isch drum so ländtwylig›, schmählt d’Müllere, ‹jetz mueß i-n-ihm der Meerchörndler de säuft no einisch wärme u ume früsch tische. Das Gfiegg erleidet mer!›

Es Rüngli dernoh ghört me Tritten i der Chuchi u stüpft eine mit der Schuehnasen a d’Türschwelle: Uuf, uuf, uuf! Sie göhn ihm go ufmache, u mit Chychen u Pyschte trappet der Mülicharrer uber d’Schwelle:

‹Tifig der Wandbank abgruumt, daß i d’Hutte cha abstelle, i ma se weiß Gott bal nümmen ebha, so wi hütt het es no nie usggä. Sibenezwänzg z’Müli sy drinne, si... be... ne... zwänzg z’Müli... u meh weder die halbe Öserli u Papierseck ganz voll...›»

«Du bischt e donnders Luushund!» het Chrischte brüelet u ’s Poschtstüblipfäischterli zuegschlage...

Besser isch Chrischten alben ufgleit gsi bi sym Mittagstisch. Chuum ischt er zuehe ghocket gsi, het sy dicke graugrämete Chatzemoudi e Gump uf sy Achslen uehe gno u der Chopf näbe Chrischtes Backe vüre gstreckt, u die beschte Bitzli hei sie de brüederlig zsäme teelt.

Em Alter cha niemmer widerstoh. Ou Chrischten hei ändtlige d’Zäng afo waggelen u usgheie. «Es geit mer jetz glych wi em alte Chrüzwäger», het er gseit. «Dä het 273 albe bhoutet, er heig jetz nume no zwo Schuflen im Muul, eini obefer u eini ungefer. Die obefer bruuch er für ’sch Härdöpfelschindte u die ungeri für i der Nase z’grüble.» Mit der Zyt hei ou die d’Hebi verlore u syn ihm im Muul ume plampet, daß sie ne bim Ässe meh ghinderet weder gfürderet hei. Bsungersch die oberi het ne gschiniert, u ei Tag isch schi-n-ihm so erleidet, daß er mit ere het use welle. Er isch zum Sattlermeischter änet der Stroß u het nen aghöie:

«Du, Kärel, chönntisch du mer nid die Schuflen usschryßen? Zum Zängziejer isch es mer schi nid derwärt z’goh, u sälber uszieh chan i se-n-ou nid. Du hesch doch allergattig Zangli u chönntisch mer dä Sidian ring näh, das wär doch eis, zwöi richtigs!»

«Jä, we d’ witt zuehe ha, will der das scho zum Gfalle tue», lächlet der Sattler. «Zeig, wi isch das es Gschäft! Isch es der Härdöpfelschindter oder der Nasegrübler?»

«Dä do isch es, der ober, lue, er walpelet ja desume wi ne Tannsduller, we der Luft geit!»

«Aber eh, mit eme gwöhnlige Byßzangli isch do nüt usz’richte; ’s Zängabchlemme isch guet für jungi Säuli, nid für alt Lüt. I wirde ’s Plattzangli müesse näh, wenn er nid söll abzerheie!»

Guet, er het ’s Plattzangli vüre gsuecht. Chrischten ischt uf em Stuel ghocket, hingere gläge u het der Bahreladen ufgsperrt. Der Sattler het agsetzt: Hooh-ruck! Ab-etschlipft — oh verdammt!

«Aääiih!» päägget Chrischte, «was bisch du für ne Krouteri! Du muesch feschter apacke u besser zsämeha, dä Hagel het doch no herter, weder daß i ha gmeint!»... Zum zwöitemol setzt der Sattler a: «Hoooh-ruck!... Wider abgläcket!» «Uuuih!» Chrischte steit uuf, nimmt 274 d’Tür i d’Hang u seit: «Du bischt es donnderwätter Chalb!» u geit.

Der «Bismarck»

I vergisse nid, wi mer zsäme sy bikannt worde. Ei Morge, wo mi bim Brunne gwäsche ha, chunnt en eltere Ma z’loufe u het mi scho vo wytems lut u lärmig agrouzet: «Schumeischter, du muesch de cho bätte, d’Frou isch mer gstorbe. Dümmer ggange weder i weiß nid was! Was cheibs fon i ächt jetz a? En angeri näh? Liecht gseit, sött scho eini ha! Aber e jungi, hübschi uberchumen i nid, en alti, wüeschti bigähren i nid, e tychi nimmt mi ou nid, u lidig blybe man i erscht rächt nid. E verhaaggleti u verpaggleti Gschicht das... Sackermänt abenangere!»

Uf die kuriosi Red ahe han i mer dä Männdel afe näher i ’s Oug gfasset. Der Hudilumper-Fritz isch es gsi, dä, wo sie-n-ihm der Ubername «Bismarck» hei aghäicht gha. Worum er so isch touft worde, han i nie rächt bigriffe. Ächt wäge syr uffällige Barttracht? Aber de wär es en Irrtum gsi... die het meh dere vom alte Cheiser Wilhälm ggliche weder em Bismarck syre. Zwar het er nid regelrächti Chini-Gottelette treit, aber doch wenigschtes en Asatz derzue i de Mulegge. ’s chönnt ou sy, daß er zu sym Ehretitel cho wär wäge sym rouzige, abgschnapperete Rede. Aber ou dert düre hätt’s nid gstimmt. Der Bismarck isch zwar e gwaltige Ma gsi, aber Stimmli het er gloub numen es höchs, reins gha, durchuus ke Baßtrumpete. Hudel-Fritz hingägen ischt en ungersetzte Chnüder gsi, aber d’Stimm ischt ihm 275 zum Hals uus gfahre wi us eme Brönnhafehuet. Nume het er de d’Wort halbwägs gmofflet, gäb er sche-n-usegspöit het u lo tschottle. D’Art, wi-n-er gredt het, ischt längstuck no vil wärkliger gsi weder das, wo-n-er gseit het.

Gäb i bi go bätte, han i mi du no zerscht i der Nochberschaft müesse go erkundige, wi das öppen es Verhältnis syg gsi mit der verstorbnige Frou. «Jä nid öppe grad ’s fynschte», het’s gheiße. Erscht verwiche heig er en alte Schaft ersteigeret, wo ihre nid paßt heig. Sie hätt e brevere vorzoge, u drum heig sie du derwäge chly gchiflet. Wo der Bismarck do dervo gnue gha heig, syg er vor sche zuehe gstangen u heig se-n-atrumpeetet: «So, Froueli, jetz halt ’s Muul u züpf di! Süscht houe der eis zum Gring, daß d’ uber e Boden uus zwirblischt, töd’s di oder töd’s di nid!» Däwäg heige sie zsäme gredt, dütsch u dütlig. Mir wei aber anäh, es heig de mängischt ou fridsamer u verträglicher tönt. Am Grab vo der Frou het der Ma emel rychlig Träne vergosse, aber dernoh sofort wider grabouzet wi vorhär.

Für d’Hushaltig z’bsorge het er du es jüngersch Wybervolch agstellt. Wahrschynlig hätt er sogar d’Absicht gha, se de z’hürate. Aber ihre het du der Jung besser zuegseit weder der Alt. Der Bismarck het nämlig schon en erwachsene Suhn gha, u dä het ihm du der Rang abglüffe.

Nujo, de het si der Bismarck no öppis angerem müessen umgseh, für schi mit z’vertöre: Er het e Trumme gchouft u i synen alte Tage no afo chübele. Das het ihm großes Vergnüege gmacht, bidütet meh weder syne Nochberschlüte. Die sy mängisch fasch tubetänzig worde wäge däm ewige Radou. Mängisch scho am Morge het er schi no chly a syr Trummen ergötzt, gäb er uf 276 d’Gschäftsreis isch go Hudle gäge Churzwaren ytuusche. U am Obe het er Zapfestreich gschlage bis i alli Nacht yhe.

Nämlig: am Milidär hätt er ou Freud gha, so guet wi sy Namesvetter. Wo der Sieg bi Neuenegg isch gfyret worde, het är ou müesse derby sy. Aber choschte het die Reis derthi nid vil dörfe, der Bismarck ischt huslig u zsämehäbig gsi wi ne Byßzange. Drum isch z’Fueß greiset worde, u daß er ungerwägs nid müeß ychehren u Gält bruuche, het er der Proviant mit ihm gno. Er isch zum Metzger ggange, het Bluet u Därm gchouft un e ghörigi Portion Bluetwurscht gmacht.

«Wen i bi hungerig gsi», het er erzellt, «u mer der Mage het wellen afo im Buuch ume plampe, bin i an es Wägbort ghocket, ha d’Chalbfäll-Täschen ufgmacht un e chüschtigi Bluetwurscht pelzet. Es Schnäpsli han i ou im Büeseli gha, daß i ha chönnen es Schlückli näh, u we mi der Durscht het welle verfolge, isch gäng öppen e Brunne cho, wo ne ha chönne lösche!»

«’s isch fryli e Bitz u het ggä z’schuehne. Aber üserein, wo all Tag uf de Beinen ischt, achtet sie dessi nid so fascht.»

«Es hätt mi hellisch gluschtet, u het mer schi lang zwöiet, gäb se nid sött ahäiche. Aber es hätt mer doch z’fascht es Gschleipf ggä, u de bi re no nid i alli Spil yhe Meischter. Sie hätti mi däich de glych numen usglachet, u so ha se du deheime glo.»

Wäge syr Trummen ischt er äbe vil gneckt worde. Im Dörfli ischt ou e Blächmusig gsi, u die het wellen es Konzert gä. Du ischt ihm e Schalk go agä, der Tambur syg chrank worde, jetz syg d’Musig bös i der 277 Chlemmi, gäb är nid für dä Chranknig chönnt i d’Lücke trätte u ne go hälfe konzerte.

«I chan ech nid etspräche! I ha ke Konzerttrumme! I spile nume solo, hä hä hä! I cha de afo u höre, wen i will u Chehrli mache, wi-n-es mir gfallt, hähähä!» So ne Dummen ischt er de nid gsi, daß er uf settig Gspäß yhegheit wär. Ou bim Handle het er sy Vortel gwüßt wahrz’näh, daß er nie drunger ungere cho ischt. Bim Abwääge vo de Hudlen isch es meischtes e chly flüchtig zueggange, meh nume so bire Biligi ume, daß er guet uf d’Gwicht cho ischt.

Nachhär hei de d’Büürine u Huswyber Fade, Nodle, Sicherheitsgufe u derigi Ruschtig dra gno.

Ändtlig het er unger sym Grümpel vo Bängeline u Spüelinen es stärneförmigs Rundumeli vüre gnuschet.

«I ha-ne-no-nüt-pfer-suecht!» ’s Wärklige drannen isch de gsi, wie-n-er das gseit het, ime Schnalliton, u daß es ihm d’Muultrümel gschnapperet het. D’Buebe hei’s albe no lang nachhär nohegmacht u ne veranteret.

Daß er en ahäärigen ischt bim Handle, het ou der Metzger erfahre. Zu däm ischt er albe go ne Säugring choufe. De het er schi, we’s isch z’mache gsi, e größeren un e chlynnere lo schetze, der tüürer ypackt u der wöhlfeler zalt u z’Bode gstellt, bis der Metzger het nohggä.

Derby ischt er druffe gsi vo früech bis spät, u ischt ihm ke Wäg z’stotzig gsi für sy Hudlecharre. So het’s 278 nid chönnen usblybe, daß er im Louf vo de Johre zu Mittle cho ischt.

Wo-n-er ’s letschtmol zue-m-mer cho ischt, het er schneewyßi Schnouzzöpfe gha u gschnallet:

«Hundsschad, daß i nid erscht fffüfzgi bi! De tät i no hürate... Chnöpfpf hätt i jetze!»

Der Uhregrübel

Pierre hätt er eigetlig gheiße, Pierre Vauclair. Aber dä wältsch Name het de Dörflilüte nid rächt wellen uber d’Zunge rütsche, u wil der Vauclair vo Bruef en Uhrimacher isch gsi, hei sie-n-ihm dä Ubername Uhregrübel aghäicht. Vilicht ou chly dessitwäge, wil der Uhrimacher äbeso flyßig i de Gidanken umeggrüblet het, wi i den Uhre.

Er isch chly uf eme verlorne Poschte gstange, der Meischter Pierre. Er het bime Verwandte vo syr Frou zwöi ängi Stübli biwohnt u wär wohl nie i das Dörfli cho, we nid sy Frou do wär deheime gsi. Er het si mit dene Dorflüte nie so rächt chönnen umtue u nid erwarme by-n-ne. Wohl dessitwäge, wil er chly ne duschteri Gmüetsart gha het. Mi meint süscht, die Wältsche sygi liechtläbigi, hälluufigi Kärlisse. Aber es sy ou bi ihne nid alli Schueh uber ei Leischt gschlage.

Lybs-t-halber wär em Pierre nüt gsi vorz’wärfe. Er ischt e wohlgwachsne stattlige Ma gsi, im Alter gäge de Sächzge zue, het e Vollbart treit u uf em Chopf e guetbsetzti Bürschte Hoor, wo einisch cheschtelebruun isch gsi, jetz aber starch i ’s Gsprägleten uberggangen ischt. Gspräglet ischt ou sys Dütsch gsi, es het starch no wältscher Chuchi gschmöckt. Uberhouts het der 279 Uhregrübel sys wältsche Wäse nid chönne verlougne. Mi het ihm chönnen amerke, daß er der Meinig isch gsi, er syg besseri Qualität weder der Durchschnitt vo der Dörflimannschaft. Er het sy wältschi Zytig gha, u die ischt ou nid dürusen uf d’Bärner-Tonart abgstimmt gsi. So het’s nid chönnen usblybe, daß er mit den Yheimischen albeinischt Afächtig ubercho het, we scho nid grad bösartigi.

Sy Bruef hätt er guet verstange, aber i der Regel zweni z’tüe gha. I sym Stubeli oben ischt er halbwägs verlochet gsi u nid zur Gältig cho wi eine, wo ne Montere voll Uhren u Regulatore zeige u d’Lüt zum Chouf alöke cha. Für nes Verchoufslokal un e derige Handel hätt ihm ’s nötige Bitriebskapital gfählt. Drum ischt er mit sym Verdienscht müejsam vorwärts cho. D’Frou het mit Lismen u Näje noheghulfe, süscht hätt es längstuck nid möge grecke. Emel afe für die Zwöier u Dreier, wo der Vauclair ame Sunndi- u Mändizobe im «Ochse» trunke het, wär de ke Münz vorhange gsi, trotzdäm sie nume für seie sälber z’sorge u kener Ching gha hei.

Derzue het’s de ou no a Konkurränz nid gfählt. Nid wyt dervo het e Buur vo der Sorten Allerleier ou Zytli gsalbet u Uhren usputzt u umegmacht. U wil er en Yheimischen isch gsi u de Lüte besser het chönne brichte u minger ghöische het, ischt er gägenuber em Wältschen im Vorsprung gsi u het größere Zuezug gha. Das het der Wältsch in e Wuet versetzt, daß er nid druus use cho ischt.

Ab u zue sy de die zwe Konkurränten i der Wirtschaft ufenangere gstoßen, u de isch sofort der Kampf losggange. So einischt im «Ochse».

280 «Wo hesch du glehrt uhremaggere, du dumme Buur du», het der Wältsch disen abrüelet, «du chaischt jo gar nid uhremaggere, bisch nüt weder en elände Fuscher! Söttisch di schäme, emen ehrlige Handwärker, wo sy Bruef regelrächt glehrt un e Uhremagger-Schuel düregmacht het, ’s Brot abz’stäle! Bischt e schlächte Kanton, du, en elände Fuscher u Brotabschnyder!»

De der anger ou druuf: «Heig i en Uhrimacherschuel düregmacht oder nid, blybt si glych, meh weder du chan i einewäg. Erscht letschti Wuche han i en Uhr i de Fingere gha, wo du dehinedewägg verplitzget hescht. D’Brügg hescht ere-n-abgfielet, daß me se het müessen ersetze u hesch se so zuegrichtet, daß sie fasch nümmen isch gsi i ’s Greis z’bringe. U so eine lot si de uuf mit der ‹Uhremagger-Schuel›! Hättsch du gseit, du sygischt i der ‹Uhrepaggler-Schuel› gsi, das hätt de besser gstimmt. Du bisch der Pfuscher u Paggli, nid ig!»

So isch der Stryt hitzig wyter glüffe, bis sie enangere hei wellen a Chroße fahren u i d’Finger näh. Zuefelig isch du aber grad der Landjeger ou am Tisch ghocket u het se du nid lo gschäfte. «So, jetze lugg gsetzt, Manne, süsch mueß i de ou es Wörtli mit ech brichte! Dihr heit jetz enangere ’s Nötigischte gseit u eue Chropf gläärt, es tuet’s jetz für das Mol!»

Es het du no es Rückzugsgfächt mit Worten abgsetzt; aber zu Handgryffligkeiten isch es nid cho. «Ma nümme stürme!» het der Wältsch erklärt u d’Tür i d’Hang gno.

Ou mit de Dörflibiwohnere ischt er hüüffig nid einig gsi, we isch gchannegießeret worde. «Uber alls, was vo Bärn nohe chunnt, schimpft er, wi’s die Wältsche zum Bruuch hei, u wott doch de der besser Patriot u Demokrat sy weder mir. Was i üsne Zytige steit, lot er 281 nid gälte, das sygi numen eifalti Chäsblettli. Bloß sy französischi Zytig het i allne Teile rächt.» Das isch es gsi, was sie-n-ihm vorgworfe hei. Immerhin isch es ke eigetligi Findschaft gsi, we sie mit ihm granzet u branzet hei, es isch ne meh drum z’tüe gsi, ne chly z’guslen u i d’Schwüng z’bringe, wil ne sys Brichte wärklig vorcho ischt. Im Grund hei sie wohl gwüßt, daß er en arme Kärli ischt, u öppis Unaständigs hätt ihm niemmer chönne vorwärfe. Ussert gäge sy Konkurränt ischt er gägen alli manierlig gsi u het niemmeren öppis bigähre zleid z’tue. Mi het ihm agspürt, daß er e rächti Uferziehig het gnosse gha.

Im Halbetag het me ne nie i der Wirtschaft atroffe, erscht no de föife oder mängischt erscht nom Znacht ischt er i «Ochse» go syner Zwöier treiche u ou das numen ame Sunndi- oder Mändigzobe. Derby ischt er zerscht still gsi, het zu niemmeren es Wörtli gseit, i ’s glyche Loch yhe gluegt u albeinischt es chlys Schlückli gno. E Stung, u mängisch zwoo, ischt er so doghocket u het trüebsälig i sys Glas gstuunet. E Trinker ischt er kene gsi. Er het der Wy als Sorgebrächer zue-n-ihm gno, ohni Hascht, ohni Lydeschaft, nume so im Vergäß u offebar zum Vergässe, we’s i sym Gmüet chällerchalt u feischter usgseh het. Lang isch es ggange, bis syner Backen es Färbeli meh u syner Ougen es Ideeli meh Glanz ubercho hei. Er het ’s Glas vorhär mängischt mit der Hang müesse rundum dräje u der Stumpe mängischt müesse früsch azündte. Aber ändtlig het ’s Chächsilber afo styge, es het afo heiterer wärde. So bim dritte Zwöier oder Dreier ume het si der Sorgenäbel zerteelt gha u der Läbesmuet wider afo ’s Chöpfli lüpfe u schließlig d’Läbesluscht wider afo ufplöderle 282 us der arme Seel, wi nes Sprützbrünnli. Jo, es het chönne derzue cho, daß der Uhregrübel plötzlig mit der flache Hang uf e Tisch gschlage het u verchündtet: «Mir wei singe... wär hilft mer singe?»

Ach, du klarblauer Himmel,
und wie schön bist du heut,
möcht ans Herz dich gleich drücken
Vor Jubel und Freud!
Aber ’s geht doch nicht an,
denn du bist mir zu weit,
und mit all meiner Freud,
was fang ich doch an...!

Das ischt unger de dütsche sys Lyblied gsi. Wältschi hätt er de ou no gwüßt, bsungersch patriotischi; aber de het ihm niemmer chönne hälfe. U mi het ’s Gfüehl gha, er wett mit em Singe de Dörflere luege nööher z’cho, ihrer Gsinnig u Gfüehlsart, es ischt es Wärben um Verständnis u gueti Nochberschaft drinne gsteckt. Singe hei sie-n-ihm scho ghulfe, bsungersch, we sie ou chly im Duller obe gha hei. U de isch der Uhregrübel ufgstange u het derzue taktiert un e gwaltigi Freud gha.

So het si das par Johr hizoge, ohni daß der Uhrimacher uf ene grüenne Zweig cho wär. Die im Dörfli hein ihm fryli ihri Uhre brunge un ihm hin u wider eini abgchouft. Aber das isch zu nes bischränkts Yzugsgibiet gsi, für ne Familie z’ungerhalte. Em Uhrimacher syner Wirtshuusbsueche sy sältener u sältener worde. Es het nümme glängt derzue. Er isch nume no vor em Huus uuf un ab spaziert, het albeinisch der Chopf 283 gschüttlet, u sähnsüchtig gäg em «Ochsen» ubere gluegt.

U einischt ame schöne Morge het’s gheiße, der Uhrimacher heig si uf em Eschtrig oben ufgchnüpft u erhäicht, zum grüüslige Jammer vo syr arme Frou. U die im Dörfli hei funge, das syg schad, er syg en aständige Ma gsi u derzue no e wärklige, me hätt ihm besser sölle zwäghälfe u si besser uf ihn achte. Wahrschynlig heig es ihm scho lang chly im Chopf gfählt, hei die einte gseit, u die angere hei druuf erwideret: «Oder sägit Dihr lieber: im Gältseckel! Wen er gnue verdienet hätt u albeinisch syni Zwöierli hätt chönne go trinke, hätt er nie zum Strick ggriffe!»

Vom Brommer Hans

Mit em Brommer Hans han i scho Affären ubercho, wo-n-i erscht e vierzähejährige Büebel gsi bi. Amene Sunndivormittag im Winter het es si zuetreit. I ha em Ungglen u der Tante im Nochberhüsli irget öppis müesse go mälde u ne zuglych es Bsüechli wellen abstatte. Es het scho gäge Mittag grückt, wo-n-i zue-n-ne cho bi, u isch bireits en angere Bsuecher hinger em Stubetisch ghocket: der Brommer Hans. Er het em Ungglen es Bürdeli Schueh brunge gha, wo hei müesse gflickt u gsolet wärde. U der Ungglen u d’Tante hei ne mit eme Schnäpsli biwirtet. Däm het der Hans flyßig zuegsproche u isch scho tüechtig adräjte gsi. «Mir wei em Brommer Hans no eis yschäiche, so man er ou wider einisch singe!» het er grühelet u sälber uf d’Fläsche ggriffe, wen ihm süsch niemmer het nohegfüllt. Jetze nu, der Brommer Hans ischt e guete Chund gsi. Drum 284 hein ihm der Ungglen u d’Tante nid möge abwehre, we sie scho gseh hei, daß er zvil uberchunnt. Der Härdöpfler isch sälbisch gar woufele gsi, u sie hei nid wellen i Verdacht cho, sie sygi gytig. So het der Hans e zünftige Saraß erwütscht, daß er schier nümme rüejig het chönnen uf de Beine stoh, wo-n-er ändtlige hinger em Tisch vüren ischt u hei welle het go z’Mittag ässe.

Es Stückli wyt hei mer der glych Wäg gha, u wil’s mi wungergno het, wi das mit däm gstabiochtige, trüeglete Hans husheig, bin i ou grad mit ihm. Är isch vora u het ärschtig gstülperet u uberwinglige gnäjt mit de Beine, i bi hingernohe träppelet, ha der Äcken yzoge u glachet. Dür nes schmals Fueßwägli isch es ggange, zersch dür nes Wäldli, dernoh im Freien usse ob eme stotzige Port dür. I der Nacht vorhär het’s öppen e halbe Schueh rütschige Stoubschnee ahe gsibt gha u isch bös gsi z’goh. Drum het’s Hansen umegschlage wi ne Verdingbueb, allbott ischt er uf de Chnöie gsi u het allne Chrefte müessen ufbiete, für ume zgrächt z’cho u das schmale Wägli z’preiche. Mitts ob däm stotzige Port zuehe steit er plötzlig still, chehrt si nidsi u ruret mi a: «Alee, Bueb, chumm häb mi, i mueß schiffe!» Mir isch das fryli kurios vorcho; aber was han i welle? I poschtiere mi hinger ihm zuehe, packe ne beedsytig bi der Hosesackgäget u ha u verstelle, was mer nume mügli ischt, daß er sys Notgschäft chönn verrichte. Aber gäb er fertig ischt, chunnt er mer i Plamp u mir bringem Bürschteli isch es eifach nid möntschemügli gsi, dä schwär grobgchnochet Ma z’ebha. I mueß ne lo fahre, u Brommer Hans tütschlet, so länge daß er ischt, vüretsi um, schlittlet büüchlige dür ’sch Port ab u schort mit sym offete Hoselade der Schnee zsäme. 285 Erscht wyter ungen uf eme Bödeli chan er stillha u zwäggraagge. U währet er no uf de Chnöien ischt u mit beedne Hänge der Schnee us syne Hose grüblet, fot er scho a mit mer flueche u mer wüescht säge: «Donnersch Chueh du, worum hesch mi lo gheie! I ha der doch gseit: Häb mi!» — «Jo, wen i hätt möge, wohl!» wehre mi u ha ’s Lache nid chönne verbyße. E Zytlang ha ne no lo gschäfte, dernoh bin i ou zue-n-ihm ahe u han ihm ghulfen uber’sch Port uuf graagge. Chly wyter äne het si üse Wäg gspalte, är het nidsi druus müessen u i obsi, u dert sy mer usenangere.

Es ma angfährt es Dotze Johr speter gsi sy, wo mer wider einisch zsäme hei es Fahri gha. I bi dennzemol du scho Lehrer gsi u uf em Heiwäg zu myr Frou. Es ischt ou wider Winter gsi, byßigi Chelti u gäg em Vernachte zuehe. Wo-n-i zum «Stärne» chume, steit dert e Holzschlitte vorusse mit eme lääre Säubännegstell druffe. I ha vorby welle, du chunnt der Wirt voruse z’springe u stellt mi. «Der Brommer Hans isch dinne u het e Tägel voll. Er het feiß Säu furt to, un jetz sött me sorge, daß er mit sym Gferggli wider hei chäm. Nimm ne doch rächt mit der, süscht wärde mer ihm nid los, u mueß me no Chummer ha, er chönnt uberlääre, blybe ligen u erfrüüre. I gibe der gärn es Goniagg vergäbe, we d’ ne furt putzischt, u derzue chaisch jo de no schickig heiryte.» Guet, i ha mer’sch nid zwuri lo säge, bi go nes Goniagg helte u ha Hansen agsporet, mir welli zsäme heifahre. Es ischt ihm afangs no nid hert nohe gsi, aber schließlig het er der Wille dry ggä. Der Wirt het nen use bigleitet, ihm ufe Sitz uehe ghulfe, i ha ’s Leitseel i d’Hang gno, u mir sy abgfahre. Aber mir sy no kener föifhundert Meter wyt gsi, chehrt si 286 Hans gäge mir ume, luegt mi gspässig a u frogt: «Wi ischt jetz das eigetlig — rytisch du bi mir oder ryten i bi dir?» Hopla, däichen i, Hans isch doch no nid fertig volle! u säge: «Das isch doch klar wi Wurschtsuppe, daß i bi dir ryte, nid du bi mir; ’s Fuehrwärch ischt jo dys!» — «Nu», seit er, «so gi-m-mer ’s Leitseel!» Sägen i: «Das chaisch du gärn ha. I ha nume däicht, di früür es a d’Finger u mir mach es nüt, wil i dick Händschen anne ha. Aber wen es dir nid am Ort ischt, daß i fahre, so sä du das Leitseel nume!» — «Nujo», seit er, «we das so ischt, so bhäb’s jetze! Aber wüsse han i welle, wär de eigetlig uf däm Fuehrwärchli obe Heer u Meischter syg!»

Dernoh ischt er alls guet z’Gäggels gsi, het albeinischt es Schütteli glachet, u mir sy einträchtig zsäme heigfahre. Heißt das: I bi du nid abgstige, wo-n-i wär deheime gsi. I hätt mer doch nid rächt trouet, ne lo eleini z’fahre; für das het er mer z’mängischt e Mupf ggä u z’hert gschweibet uf däm Sitzli obe. Wen ihm öppis Ungfelligs hätt sölle zuestoße, wär es doch de schad gsi um ihn. Zwüschyhe het er de flyßig gschaffet u si chönne zsämenäh, daß ihm ’s Gsüff nid isch Meischter worde. Im Grund ischt er e harmlose, guetartige Möntsch gsi. Nume z’zytewys u nametlig, wen er zu dernoh Gsellscheft cho ischt, het er schi nid chönnen uberha u ungermitts uber d’Stange gschlage. Aber destwägen ischt er der anger Morge glych go mälchen u der Stal bsorge. «Däm dumme Gring tät i’s de ou nid z’Liebi, im Näscht z’blybe, wen er mer albe scho suret wi nes alts Spuelrad», het er erklärt.

Drum bin i mit ihm, bis mer sys Huus gseh hei. Dert han i du stillgha. Aber es het no Müüs gha, bis i-n-ihm 287 los gsi bi. Er isch hinger mi grote u het agsetzt, i müeß mit ihm cho bis hei, mir welli de ou no eis uf e Zang näh zsäme, u sy Frou müeß mer gwüß en Eiertätsch mache. «Wär scho schön», han i glachet u derglyche to, i müeß absyts. Dernoh han i em Roß e tolle Chlapf ggä uf d’Hingerbacke, daß es i d’Stricke gschossen u pächiert ischt, dermit het das Gstürm es Änd gha. Fryli han i du no fascht e Halbstung gha hei z’loufe, weder das het nid vil z’säge gha. Wen i mer vorgstellt ha, wi-n-er es wärkligs Gsicht gmacht het bi der Frog: Rytisch du bi mir oder ryten i bi dir? het’s mi gäng ume früsch erlächeret. Es isch mys letschten Erläbnis gsi mit Hanse; aber vergässe hätt ne nie chönne, wen i scho hätt welle.

Hopli

Die Hopline sy es brüehmts Gschlächt gsi, en Art Dynaschtie; sie hei es ziemli wytläufigs Rych unger ne gha. Zwar mit de Habsburgere, Bourbone oder Hohezollere hätte sie’s doch de nid chönnen ufnäh. Ihres Rych isch nid feschte Bsitz gsi, wo si druber eigegwältig hei dörfe verfüege. Aber Ungertanegibiet hei sie gha im ganzen Ämmetal ume, wo sie no Bodeschätze hei dörfe grabe. Ihri Ärn hei sie nid mit Rollbännen oder Roß u Wagen abgfüehrt. E Steichratte het’s ou to zum Heifergge. Die Hopline sy nämlig Fäldmuuser gsi, aber de was fürigi! Nie het’s es Muusergschlächt ggä, wo der Bruef mit däm Gschick usg’üebt het wi sie. Wahri Genie sy sie gsi im Müüs- u Schäre-Fo. Die abgfymtischte Trückebärger vom Muus- u Schäregschlächt, wo süsch niemmer het chönnen erwütsche, sy ihnen i d’Falle ggange. Es isch gsi, wi we sie se chönnti zieh, wi we sie se 288 chönnti verhäxe. Dertürwille hei die Hopline de ou e Meinig gha vo ihne sälber, wo huushöch uber alls uus ggangen ischt, was me süscht a Muuserstolz erläbt het.

Vo dene Hopli-Muusere han i bloß no der letscht Verträtter lehre chenne, u we me der Sach noheggrüblet hätt, wär er de nid emol e diräkte Nachkomme gsi, bloß e Sytenascht u hätt eigetlig en angere Gschlächtsname gha. Aber der Namen isch Näbetsach. Wichtiger isch gsi, daß er ’s Genie u ’s Jagdglück vo de Hopline g’erbt het, u drum het ihm ou niemmer d’Zueghörigkeit u sy höhe Rang strytig gmacht. Er ischt e große schwäre Ma gsi mit eme volle Gsicht u große Talpe u het mit eim Oug e chly gschilet. Das Schilen ischt aber bi ihm ke Mangel gsi, im Gägeteel. Es het ihm zu Umsicht verhulfe, er het glychzytig chönne vüretsi u näbetsi luege. Süscht macht ’s Schile gwöhnlia der Ydruck vo Unzueverlässigkeit, mängisch sogar vo Faltschheit. Bi Hoplin aber isch nüt vo seligem gsi, er het ufrichtig gschilet. U wen er de no der Ougsdechel ahezoge u eis Oug halb dermit deckt het, isch de sys Zyferblatt erscht es wärkligs Aluege gsi u het der Ydruck vo ehrliger uberlägener Schlauheit erweckt.

’s erschte Mol, wo-n-i ne gseh ha, ischt er im Wirtshuus hinger eme Glesli ghocket. E zwöite Muuser isch by-n-ihm gsi u het großartig plaraagget, was är leischti i sym Bruef. Aber Hopli het ne nume vo obenahen agluegt u lo plafere. Uf all das Braschte het er lang nume d’Muleggen ahe zoge u mit eme Spottlächle g’antwortet. Erscht, wo dise nid het chönne abgä mit Plagieren u Lafere, het er du der Chopf glüpft, der Äcke zäumt u ne mit drü Sätzline nidergschmätteret:

«I bin e Hopli-Muuser! Bigryfsch, was das säge 289 wott! So eine, wi du bischt, reckt üserein nid a d’Chnöi uehe!» Großartig het er das gseit. Der anger isch gschlage gsi. Er het nume no öppis gstürmt vo eläktrische Muusefalle, wo-n-er jetz de well ersinne. Dodruuf ischt Hopli ufgstange: «Jetz wird’s mer z’dumm!» u isch zur Tür uus.

D’Gaschtig het a däm Wettstryt ihres Goudi gha u nachhären ou no ihre Sänf derzue ggä. «Ischt er würklig eso ne Täch im Muuse, wi-n-er schi derfür usgit?» han i gfrogt.

«Däich schier!» het’s gheiße. «Mit Muuse chunnt ihm wyt u breit ekene zuehe. Das het er los, we’s ihm dranne glägen ischt. Meh weder ei Falle richtet er sälte, wen er es Hohl früsch ufbroche het. Er weiß i der Regel gäng, vo weler Syte daß sie chöme. U frogt me ne de: ‹A was gseht me de das eigetlig›, lüpft er nume d’Achslen u seit: ‹Das cha me niemmeren ufs Brot stryche, für das mueß me halt der Blick ha. I gseh’s äbe!› Mit em Sack troffen ischt er de nid öppe. Wen er bime Buur muuset, fot er nie alle, er lot gäng Soommen uber, daß er de speter ou wider dranne Verdienscht heig. Er tuet syner Garbe nume pooße, nid uf ’s letschte Chorn usdrösche. ‹Es wär dert im Zopfen usse vilicht no hin u wider es verlüffnigs Stuck, aber i cha mi wäge dene nümme versuumme u die halbi Zyt vergäben umestopfen u läärsch Strou trösche. Drum han i d’Fallen use gno.›

Handchehrum nimmt er’sch de mit der Zyt minger spitz, wen er albe ganz Halbtagen u halb Nächt im Wirtshuus hocket. Do ischt er de minger pressierte u ladet de mängischt e chly uberort.»

Vo sälbem a han i der Hopli öppen ungermitts einischt im Wirtshuus atroffe. Einisch, daß mer ou beed 290 i der Wirtschaft gsi sy, ischt i der Zytig, wo-n-i gläse ha, e Prysfrog gstange: Was men afieng, we men ungsinnet e Milion chönnt erbe. Die Frog han i em Muuser ou vorgleit. Es het mi wungergno, was är derzue säg.

«Ho», het er gseit, si chly bsunnen u derzue der eint Ougsdechel halb ahe zoge, «es paar Dotze neu Falle wurd es de wohl mögen erlyde, mi bruuchti si de minger meh z’ergere, we se-n-ein d’Chatzen u Füchs verschleipfen u d’Bueben ein chippe! U vo der herte Ruschtig» er het ufs Glesli zeigt — «suf i de nümme, guete Rote müeßt mer de uf e Lade!» I nimen a, er heig vom Wärt vore Milion minger e guete Bigriff gha weder vo sym Handterch.

Öppe zumene usgwachsnige Stüüberli het sys Gärschtli einewäg glängt, wen er scho nid isch Milionär gsi u ’s numen im bloße Schileetäschli oder Hosesack nohetreit het. So ischt er emel ou einischt wider tüechtig gchäpplete ire feischtere Nacht gäge syr Bhusig zue gstülperet. Ungerwägs ischt er in en Afuhri yhe grote, u die het ne z’Bode gleit, so länge daß er gsi ischt. Zwöi-, drüümol het’s nen ubertrölt, gäb er ’sch Glychgwicht wider gfunge het u ischt imstang gsi ufz’stoh u der Heiwäg furtz’setze.

Am Morge druuf isch der Eggbuur uf em glychen Acher cho obenuus mache mit Fahre. Wo-n-er d’Roß het wellen a Flueg spanne, gseht er uf der Afuhri öppis glänze. Er isch der Sach nohggange u gseht, daß do es Schübeli Gält verzütteret worden ischt. Er het Stückli um Stückli ufgha, alli Schölleli erläsen u im ganze einezwänzg Fränkli zsämebrunge.

E Rung dernoh ischt Hopli dür e Wäg uus cho u het flyßig a Bode gluegt. Mängischt het er schi de sogar 291 gchrümmt un e Grasbösch erläse. Aha, däicht der Buur, jetz chunnt mer z’Sinn, wär do Gält verzütteret het! Aber der Schalk het ne gstüpft, daß er nüt derglyche to het, er heig öppis funge. — Dä lon i jetz no chly zable, worum geit er schi go fülle, daß er nümmen uber ihn sälber Meischter ischt! So het er Hoplin lo suechen u sueche, e ganzi Lengi. U derzue vermöikt glachet. Ändtlige het si Hopli zue-n-ihm zuehe glo. «Suechsch Muusersteindli oder Teechrüter oder Würm, für go z’fische?» het ne der Buur gneckt. «Neei», het Hopli verdrückt vüre brösmet. «I ha do nächti, wo-n-i hei bi, e Mißtritt to, daß es mi uberstöcklet het. U derby isch mer Gält us em Schileetäschli gheit. Es mueß i der Gägni gsi sy, i gloube’s emel. Hesch du nüt dervo gwahret?» — «Jä, wi wett i, wäm chäm’s jetze z’Sinn, daß do Gält umeläg? U derzue sy do dä Morge scho vil Lüt glüffe, Chäshüttler u Schuelpurscht, die wäri de no vor mir cho. Isch’ vil gsi, wo de verlore hesch?» — «Äbe no fei e chly, emel drei Föiflyber sy derby gsi, daß i no sicher weiß!» — «Jä der Tonnschtig, de isch es si wohl derwärt, no chly z’sueche. Nujo, i will de guet ufpasse, wen i d’Afuhri umefahre, vilicht lot si de no öppis dervo vüre!» Mit däm Bscheid het er Hoplin lo abloufe, u dä isch no lang uf der Afuhri umegstüpft, gäb er gäge heizue ischt.

Am Obe druuf isch du der Buur zu Hoplin u het ihm eröffnet, das verlorne Gält syg doch du no vüre cho. Unger ere verdrückte Härdscholle syg es ame Hüüffli gläge. U het ihm die einezwänzg Fränkli yghändiget. Hopli isch vor Freud schier a d’Tili uehe ggumpet u mit em Fingerlohn het er schi du ou nid lo lumpe. Der Buur het kene verlangt, aber Hopli het ihm e Zwefränkler 292 ufgnötiget un ihm derzue no es Büngli Stümpen i Sack gsteckt. U so sy bedsame vergnüegt usenangere.

Am Verdienscht het es Hoplin nid gfählt. Drum het er mer z’verstoh ggä, öppe chly meh weder so nes magersch Schumeischterlöhndli schlöj er de ring use, we’s ihm dranne gläge syg. «Jä u de im Winter, we alls mit Schnee deckt ischt!» ha ne ggüselet. «Ho... do tuet me de öppe chly Bäse binge oder Stroubänger chnüpfe. Destwägen ischt üserein no lang nid mit em Hingeren am Hag. U we d’Hase glüffe sy, hilft men öppen einen usepolschtere. Färn ischt ou so ne früehe Schnee gfalle gsi. U wo-n-i zum Birchetschupp bim Chnubelhölzli cho bi, han i gseh, daß do eine glüffen u yhegschloffen ischt u si glageret het. Ha zringetum alls erläsen u nienen e Treib funge, wo dervo dänne gfüehrt het. I bi’s Jeger-Hanse go säge, em Wirt, es isch no usgähnds i der Jagdzyt gsi. Er het d’Büchsen aghäicht u isch sofort mit mer cho. Wo mer sy a Ort u Stell gsi, ha ne süüferli gfrogt: ‹Wo düre wosch ne?› ‹Am liebschte do dür d’Syte vüre›, seit er u isch so agstange, daß er ou hätt chönne bülvere, we der Has obsi druus welle hätt. Dernoh bin i ungefer zuehe u hingeruehe, u wo-n-i zum Birchetschupp cho bi, isch’ grad eso ygrichtet gsi, daß i es chlemmigs Buuchweh gha ha, un e Mordschlapf ha müesse lo fahre. U wo dä usepfupft ischt, het der Has däicht, jetz syg’s bim Sackerhagel nümme sufer, het glüpft un e Gump gno us de Studen use. Er mueß wüetig erchlüpft sy u ischt Hanse grad i Schutz glüffe. Hans het ne trölt, u dernoh sy mer mit ihm hei. Dert het mer Hans der Goniagg-Gutter uf e Tisch gstellt u gseit: ‹Schäich de sälber y!› Was i du ou bsorget ha!»

«Glesli han i scho mängs trouche», git er zue, «bhüet is jo, scho vil tuusigi!»

«Aber eis chan i nid bigryffe: Worum hesch de dy Bueb ’s Muuse nid glehrt, wen es doch derby sövel schön z’verdiene git?»

«Lehr eine ’s Muuse, wen er e dumme Kärli ischt! Einischt ischt e totne Schär vor em Huus gläge. U was frogt er du: ‹Ischt jetz das e Muus oder e Tschär?› Meinscht, e settige Löl chönn me lehre muuse, wenn er nid emol weiß, weles Müüs u weles Schäre sy? ‹Chouf du e Hutten u gang go husiere›, han ihm gseit, ‹für ’sch Muuse bisch du vil z’eifalte!›»

Frou het Hopli keni meh gha, sie isch gstorbe gsi. Er het sälber ghushaschtet, wen er nid uf em Bruef gschaffet u bi de Bure ggässe het.

Wil er eso ne uberuus wärkligi Falle gschnitte het, hätti mer nen einisch gärn welle föterle. Mir hei gmeint, we mer ihm chly z’treiche zali, wärd das liecht yz’richte sy. Aber dermit hei mer is trumpiert. Er het en Afall vo Soliditet gha u isch der ganz Tag syne Falle nohgstopfet u nid gsi z’errecke,

Wil er e Schnapser gsi ischt, het ihm alls es bös’s Alter prophezeiet u ggloubt, er wärd de syner alte Tagen im Spittel müesse zuebringe. Es ischt aber angersch cho. Ame Novämber-Oben ischt er ou wider im Wirtshuus ghocket hinger eme Zwöierli Rote. Us dem einte Zwöierli ischt es zwöits un es dritts worde. U sogar es vierts hätt er schi welle lo bringe. Aber der Wirt het du gseit: «Hütt lieber nümme! Du hescht jetz das trouche, wo d’gäbig magscht gfergge. Gang du jetz hei, u 294 chumm de es angersch Mol wider! Jetz preichsch der Wäg no guet u bruucht me nüt Chummer z’ha für di wäge der Chelti!»

U Hopli het si lo brichte. «Nujo, so will der folge. Es isch mer hütt sowieso nid grad am baaschte.» Dermit ischt er ggange. Wo-n-er dür d’Acheren uus ischt, het nen e Schlaganfall troffe, u vor em Armehuus biwahret. Am Morge druuf het me ne gstorbne näb em Wäg ufgläse. Dermit het die brüehmti Muuser-Dynaschtie ufghört exischtiere, numen ihre Ruehm het no wyter gläbt.

D’Marei

Mir hei öppen angerhalbs Johr zsäme ’s glyche Dach uber em Chopf gha u Glägeheit, enangere lehre z’chenne. Als früschbachne Schumeischter, wo no hinger den Ohre nid isch troche gsi, bin i a d’Choscht ggange zume Sattlermeischter, wo zu sym Handterch ou no buret het. D’Bhusige sy duzme so rar gsi, daß i ha müesse froh sy, irgetwo wenigschtes es Schlofgade z’ubercho. Uber Tag han i de usser de Schuelstunge dörfen i der Familiewohnstube sy. Es sy fründtligi, gäbigi Lüt gsi, u ’s Anna, my Choschtfrou, het guet zue-m-mer gluegt. Sie het mi aber ou minger gha z’schüühe weder ihri Schwigermuetter. Die Schwigermuetter, das wär äbe d’Marei gsi. Sie het der Ma verlore gha u si drum bi ihrem Suhn ygmietet u dert es eigets Hushaltigli gfüehrt. Die Marei ischt es Wybervolch gsi, wi me se hüürmehi sälte meh atrifft. Scho lybs-t-halber het sie ein müessen uffalle. Es grüüsligersch Wybervolch het me nid gschwing gseh uber e Märit loufe, höch gwachse u glybet, breit i den Achsle u mit Armen u Beine wi 295 ne Trueber-Schwingerchünig. Aber am meischten ufgfalle sy mer gäng ihri Häng, Riesetalpe mit Fingere wi Tannzapfe.

Sie ischt e Chüejertochter gsi u het ihri Juget uf de Bärgweiden oben erläbt. Speter isch schi du zum Buren uberggange u söll e schröckligi Wärchodere gsi sy, wo em sterchschte Mannevolch heig mögen in Egi ha. Sie het mit ihrem Ma ou es schöns Vermögen erwärchet u erhuset. Wi hätt’s ou angersch welle sy, we me däwäg raggeret u schmalbartet, wi sie to het! Die het sogar em zsämehäbige Dorfchrämer der Meischter zeigt. Wo-n-er ihre wider einischt ’s Halbpfüngli Gaffee spitz abgwogen u in e dicke Papiersack packt het, isch sie mit em lääre Papiersack ume zue-n-ihm u het greklemiert: «I han es Halbpfung Gaffee zalt u nid e settige Wüsch dicks Papier. Alemarsch, gi-m-mer für die Gwicht ou no Bohne!» — «Jä, meinsch du, d’Papierseck choschti nüt? I uberchume die ou nid vergäbe!» — «Mira wohl, aber Gaffee mache chan i nid dervo. I wott rächti Gwicht ha, süsch choufe der ke Stumpe meh ab!» Der Chrämer het mit par Bohne müessen usrücke, ehnder het sie nid nohggä. We sie het Petrol nötig gha, isch schi ou zerscht i ’s Lädeli go froge, was es choscht, «we me grad e chly zsäme nähm», u het nid abggä, bis ere’s der Chrämer par Rappe billiger erloubt het. Ersch dernoh isch schi de mit ihrem Halbigutter ufgrückt, wo bloß zwe Schoppe dry ggange sy. Das isch de das große Quantum gsi, wo-n-er ungereinischt het chönne lifere u derwäge het müesse lo Rabatt abzieh.

Der sälb Winter isch es chalt worde, mi het starch müesse heize. Dodruber het sie gjammeret, wi wen es 296 nid usz’halte un es wahrsch Landesunglück wär. Es heig eke Gattig, was die Heizwedele choschti.

Wi me mit em Holz söll spare, het sie ou der Schwigertochter welle bybringe. We einischt es Schytli chly vor em Ofetöri usse brunne het, isch sie’s cho besser i ’s Füürloch yhe stoße u het e Predig gha, wi do Wermi verlore gang. U we ’s Anna Schmutz i d’Röschtipfanne to het, han i d’Marei meh weder einischt müesse näbenume löke u luege z’versuumme. «Gang bricht ere-nöppis, daß sie mer d’Nase nid chunnt cho i d’Pfanne stecke, süscht mueß i de wider ghöre, wi mir tüeji güüde!»

D’Choschtfrou het ou gärn einischt oder angerischt ime Buech oder Gschichteblettli gläse, weder nid daß sie’s mit ubertribe hätt. Aber we sie d’Schwigermuetter het ghöre dür e Gang cho z’tschirgge, het sie die Läsruschtig schwicks müesse verstecke u zur Lismete gryffe. Solang d’Schwigermuetter ischt i der Stube gsi, het’s nüt ggä us em Läse.

Mängischt bin i de am Stubetisch ghocket u ha Heft korrigiert. De het mer d’Frou Anna verschleikts blinzet, i soll ere z’Hülf cho. U de han i e Stumpen azündtet u afo näble, ohni es Wörtli z’säge u derglyche to, wi wen i weiß Gott wi töif i myr Arbit versunke wär. De het d’Schwigere afo hüeschtle. Der Tubakrouch ischt ere verhasset gsi wi Gift, sie het ’s Rouke für nes sündhafts Laschter agluegt wäg em Gältverbruuch. Aber i ha mer nüt lo amerke u wyter gnäblet, u we sie mer einischt oder angerischt het welle kapitle, han i se numen usglachet u gseit, das syg my Sach, das heig mi scho my Vatter glehrt, un es mach mer Vergnüege. U derzue han i die schönschte Rouchringli i d’Luft blost. 297 De isch es i der Regel nümme lang ggange, isch schi ufgstange u het gseit: «I will däich goh.» U de het ’s Anna ’s Buech wider dörfe zur Hang näh. So ha se, wär weiß wi mängischt, zur Stuben uus tubaket.

Ganz verschütte mit mer het’s d’Marei doch de ou nid welle. I bi re drum de albeinisch chummlig cho. Sie het e Suhn gha, wo ire Nochbergmein es Burewäse gfüehrt het. Däm het sie vo ihrem Stübli uus ghulfe bure u fascht all Wuchen e Brief gschribe u grote, was er jetz soll agattige. D’Adrässen aber het ihrnen unpenige Chlope nid rächt welle grote, die han i re de müesse schrybe. Mir het’s de minger z’tüe ggä weder ihre, u ganz vergäbe han i ’s ou nid müesse tue. Vo Zyt zu Zyt het sie mer de e Hampfele dürr Channebireschnitz brunge, we sie im Spycher öppis isch gsi go reiche. Die chüschtige Schnitz sy gar kes schlächts Honorar gsi.

Mängischt het sie mer de zuegsprochen u Awysige ggä wäg em Hürate. «Jetz hescht e schöni Stell u tuesch vil verdiene. (O Gott... 800 Fränkli im Johr, d’Naturalie het no der alt Lehrer gnutzet, wo-n-i by-n-ihm bi Stellverträtter gsi!) Jetz muesch no sorge, daß d’ e rychi Frou uberchunnscht! Erhürate geit ringer weder verdiene!» U de het sie mer den e Gschicht brichtet vo eim, wo ’s gsinnet heig. Dä heig i eir enzige Nacht mit Lige sibezgtuusig Franke verdienet. Sibezgtuusig Franke!

De ha se de alben usglachet: «Was wett ig mit sibezgtuusig Franken afo! Do wüßt i mer jo gar nümme z’hälfe! Wüßt nümme, wi-n-i der Chopf sött dräje u d’Bei schlängge bim Loufe. Wär niene meh sicher vor settigne, wo mer wetti Gält abetlehnne, u d’Lüt täti 298 mer’sch nume vergönne! U derfür müeßt i de der Frou unger der Geisle loufe!»

Daß sie sälber nume wohl fascht uf Gält erpicht syg, ischt ere ungermitts ou ufgwachet. Amen Obe vor em Yschlofe het sie regelmäßig lut bättet, u zwar so lut, daß ig im Gaden obe zuehe guet verstange ha, was sie seit, wen i mi druuf g’achtet ha. U meh weder einischt han i ghört, daß sie bättet het, der lieb Gott söll ere doch vergä, daß sie so unerchannt am Gält hangi. Aber sie chönn halt nid angersch, we sie albe scho no wett.

Einischt es großes Vermöge z’hingerlo, das ischt ihre Troum u Läbeszwäck gsi. Däm isch schi treu blibe bis der letscht Tag i ihrem Läbe. Sie het’s würklig ou wyt brunge. Sie söll ou sibezgtuusig Franke hingerlo ha; aber ring isch schi nid cho zu dene, sie het se gnue müesse verdienen u erschindte.

’s Froueli

Ermeri Huslüt schlot es mängisch bös i der Wält ume. Sie fiegge vo Hüsli zu Hüsli, schier wi i alte Zyte d’Nomade. Wi die vo Grasplatzg zu Grasplatzg em Fuetter nohzoge sy, so müesse d’Huslüt der Arbit u em Verdienscht nohfahre u froh sy, we si gäng no öppen e Egge vüre lot, wo sie chöi ungere schlüüffe. Nametlig zur Zyt vom Wältchrieg hei teel von ne Müej gha, e Bhusig z’ubercho. Dennzemol sy alli alte, boufellige Hüttli, wo me vorhär scho het abgschetzt gha, wider binutzet worde. So het ou ’s «Chrutzli» wider e Bsatzig ubercho.

299 Der Teiler u sys Froueli hei si dert agsädlet mit ihrem Bueb. Der Teiler wär en Arbeiter gsi, wo hätt chönne schaffe. Schier dürhar het me ne chönne zuehestellen u bruuche. Bal het er ghulfe wääge, bal schwele, de het er wider e Rung Chnoche gstampfet, uf ere Sagi Schwarte gchlofteret oder Freesen-Abholz gwedelet oder uf eme Bouplatzg ghandlangeret. D’Landarbit wär ihm ou chünds gsi, het ihm aber zweni ytreit. D’Bure zale nid die höchschte Löhn, nametlig nid ire Zyt, wo sie sälber weni verdiene. Zuedäm het der Teiler lieber amen Ort Büez agno, wo-n-er ringer zum Dünne cho ischt un es läbig u luschtig zueggangen ischt. Vorab het er gäng zu ihm sälber gluegt, u mängischt isch es drei, vier Wuche ggange, bis er schi wider deheime zeigt het. Derwyle het ’s Froueli sälber chönne luege, wi-n-es si mit em Bueb dürebring. Vom Lohn, wo der Teiler verdienet het, isch für ihns u für e Bueb längstuck weni uberblibe. U het es de greklemiert, so isch der Teiler ufbrönnt: «Dihr chöit däich sälber ou luegen öppis z’verdiene! I bi nid uf der Wält obe, nume für euch dürez’schleipfe!» ’s Froueli het ’s Muul nid söllen uftue, süscht het er ihm’s de töfflet. Bsungersch wen er isch trouchne gsi, het’s bösi Wörter ghaglet: Babi, Totsch u Tohe, u het er ihm mit Trümpfen ufgwartet, wo-n-er im Wirtshuus het ufgläse gha: «We d’Dümmi wehtät wi ’s Zangzieh, müeßtisch du der ganz Tag graduse brüele!» Oder: «We du so groß wärisch wi dumm, so chönntisch der Moon höcklige mälche!» Nid gnue het er’sch chönnen ungere tue u verachte. So lischtig u pfiffig wi-n-er gmeint het, daß är syg, isch ’s Froueli in der Tat nid gsi. Aber das, wo-n-är für ne bodelosi Dummheit agluegt het, 300 ischt i der Houptsach nüt gsi weder en ubergroßi Guethärzigi. ’s Froueli, das guete Tröpfli, het nid chönne sy, ohni öppis zum Liebha. A ihns sälber het es gäng zletscht däicht, das isch der groß Ungerscheid gsi zwüschen ihm u sym Ma. Die par Eier, wo-n-ihm d’Hüehner gleit hei, het es gspart, daß är emel de es rächts Sunndigzimis uberchöm, wen er einisch deheime tüei ässe. U wen öppis isch z’verdiene gsi mit Ähriufläse, Beere, Holzzsämeläse u Ushülf bim Husbuur, het es si scho zuehe glo. Daß es si het müesse hizieh u spare, hätt ihm ’s Läbe nid verbitteret, es isch mit grüüsli weni uscho. We nume der Ma ou einisch wär zfride gsi un ihm es guets Wort ggä hätt, wär alls angere gsi z’erträge.

Ungschetzt dür’sch Läbe z’goh, ischt es truurigs Los, u so het äs trüebi Johr düregmacht, bis der Bueb ou ischt erwachse gsi u het chönne verdiene. Um die Zyt het es du en Änderig ggä. Der Teiler isch bi der Arbit verunglückt u gstorbe. U dermit het er bravet! D’Lüt säge nid vergäbe, der Schlächtischt syg eine, wen er hürate well, u der Bescht, wen er gstorbe syg. Wo sie ne vergrabt hei, het ’s Froueli doch no Ougewasser gha für ihn. «Wen er nid trouche u mi de albe prüglet hätt, u nid gäng angeri Wybervölcher zaagget hätt, wär er no ganz e guete Ma gsi», het es gseit.

Gfelligerwys het er i syne letschte Tage bimene Meischter gschaffet, wo syner Arbeiter het müesse lo versichere. So isch ’s Froueli unerwartet zure chlynne Ränte cho. Sie het im Tag bloß öppen e Zwefränkler usgmacht. Aber für ihns isch das e mächtigi Hülf gsi. Mit der Ränte u däm, wo-n-es no derzue verdienet het, isch es ihm mügli gsi, usz’cho. Fryli hätt si jetz der 301 Jung ou dranne welle wärme. Er isch vo der glyche Sorten eine gsi, wi der Vatter. Er het ou scho ghüratet gha, großartig Möbel agschaffet, u ’s Müetti hätt ihm se solle zale. E Zytlang het es si lo ushun’ge, bis ihm sälber zsäges nüt meh bliben ischt. Ändtlige het es aber doch gmacht, was ihm all Lüt grote hei: Der Jung vor d’Türe gsetzt un ihm der Rigel gstoße.

Aber jetz het’s der Schueh amen angeren Ort afo drücke. Es het niemmere meh gha, wo-n-es für ihn het müesse sorge un ihm öppis chönne z’Liebi tue. U drum isch es si sälber ermer vorcho weder vorhär. Was het’s jetz mit sym unerschöpflige Vorrat vo Guetmeine sölle, wo niemmer meh het Aspruch gmacht druuf? Der Jung het mit ihm tublet, u süscht isch ke Möntsch do gsi, wo-n-es ihm öppis hätt chönne sy u zwäghälfe. Drum het es sy uberschüssigi Liebeschraft syne Tierline lo zuecho, de Hüehnnere, de Chatzen u der Geiß. Dene het es gchrättelet u mit nen es Wäse gha, daß si all Lüt druber ufghalte hei. Aber vo dene tuusigs Tierline het es ou nid nume Dank g’ärnet. Allbott syn ihm d’Hüehnner uber e Gartehag gflüderet u hein ihm d’Spinet- u Salatbett versperzt. U vom Eierverschleipfe wär ou öppis z’säge. No erger isch es mit de Chatze drycho. Der alte Buußlen ihri Junge lo z’todschlo, het es nid uber’sch Härz brunge. Die Junge hei si ou wider vermehret, u so isch ’s Froueli mit der Zyt in e Chatzlerei yhe cho, daß es bal nümme gwüßt het, wo uus u a. ’s ganze «Chrutzli» isch mit Büüßeline garniert gsi. Uf em Pfäischterbank, uf der Chuchischwelle, uf em Chällerläubli, im Loubverschlag u uf em Heubüneli sy dere Chatzli ghocket, roti, grämeti, gflammeti u wyßi. U wen es de no öppe rundi, appedytligi Dinggeläri gsi 302 wäri, luschtigi Chröttli, wo si umetrölt u mitenangere ggalet hätti! Aber vo däm isch nüt gsi. Trüebsäligi Gschöpfli syn es gsi, mageri Räbeli u Rämpeli, wo melancholderig desumeghogeret sy u a der wermschte Sunnen e Poschtur gmacht hei, wi wen es se zume Dräck frur. ’s Froueli het das ou wohl gseh. Aber juscht destwäge hei sie’s so duuret, daß es für sche hätt möge briegge. Für nen es Tröpfli Milch chönne zuez’ha, het es der Gaffee brandschwarze trouche. D’Lüt hei balget, em Froueli gseit, es syg e Narregring, es het alls nüt abtreit. Die Tierli umbringe? Das ischt ihm nid mügli gsi, das het es nid chönne zuegä. Schließlig het du d’Natur yggriffe u däm Chatzen- u Möntscheneländ es Änd gsetzt. E Süüch ischt usbroche u het die ganzi Chatzlerei wäggruumt. Do dry het si ’s Froueli müesse füege; aber sy Lieblingschatz het’s doch lo usstopfe, wen es das scho fasch nid vermöge het.

Jetz ischt ihm no d’Gybe bliebe. Ou mit deren isch es ei Chehr bös i d’Chlemmi cho. Es regelrächts Geißestäli het nid zur Wohnig ghört. ’s Geißli het mit eme Chällerli müesse vorlieb näh, wo-n-es ou ke Hereläbtig gha het. Nu, der Tag het es meischtes voruse chönne, u ds nacht isch es jo dürhar feischter. So isch das Tierli emel vürcho u het ke schlächti Gattig gmacht. Ei Sunndi im Ougschte hätt es ihm aber chönnen a d’Bei goh. Es het gägen Obe grückt, u ’s Froueli het scho ’s Gaffeechrüegli u ’s Röschtiplättli uf em Znachtässetisch gha. Du ischt es Föhngwitter losbroche, wi me mängs Johr nie eis erläbt het. Das het tonachset u gchrachet u gchutet u toßet u gieschet u gschüttet, es het eke Gattig gha. Schwallswys isch ’s Rägewasser dür e Dachgrung ab gschosse u vo dert u allne Syte 303 gäg em Geißechällerli zue glüffe. ’s Froueli het’s gwahret. «Herjeses, herjeses, ’s Geißli ersuuft mer!» het’s gschroue u isch dür ’s Wasser uus gflotschet, das Tierli go i sys Wohnstübli uehe reiche. Aber ou dert isch ’s Wasser uber e Stubeboden ewägg glüffe. D’Föhnstöß hei die lotterige Stubepfäischterli erhudlet, daß ’s Froueli het müesse förchte, die fahri im nächschten Ougeblick i d’Stubetili use. Es isch se go ha u het mit beedne Hänge verstellt, was es möge het. U was het das Lumpegeißli derwylen agstellt? Uf em Ofen u Bett isch es umegchlättet, gäb us Chlupf wäg em Donnere oder us Ubermuet, was weiß i. Dernoh het es e zwöiti Bärgreis aträtte, die ischt uf e Stuehl u Tisch uehe ggange. Dert isch es umegstägeret, het ’s Gaffeechrüegli umgrüehrt, im Röschtiplättli ume gschnüfelet un es Versuecherli gno u zum Dank für alls es par vo syne Böhneline gspändiert... ’s Froueli het lang chönnen usgschire: «Alee, Sturm du, mach di ahe, was chunnt di jetz a...!» ’s Geißli het ke Notiz gno dervo u to, was ihm wohlgfalle het. Erscht, wo ’s Froueli gwogt het, ’s Pfäischter lo z’fahre u ’s Geißli het wellen an es Ärveli näh u ahestelle, isch das muetwillige Gschöpfli mit emen elegante Hupf wider uf em Stubebode gländtet. Es mueß es Fahri gsi sy, derwärt zum Male. ’s Froueli het sälber druber müesse lache, wen es speter albe dervo brichtet het.

Sys Guetmeine het ihm sälte Dank ytreit u ’s i mängi Verlägeheit brunge. Aber destwäge het es si nid lo abhärde. Wär fründtlig isch gsi gägen ihm, het früeher oder speter sicher öppis von ihm müessen anäh: es par früschi Eier, es Chrätteli voll Beeri oder süscht e Chlynnigkeit. Öppis chönne verschäiche, das isch sys Glück gsi, do isch es si rych vorcho u het gstrahlet.

304 Speter isch du ’s «Chrutzli» abgschrisse worde u ’s Froueli zu Verwandte wyter im Land usse zoge. Aber d’Lüt hei no mängisch von ihm brichtet u uber syner Torheite glachet u der Chopf gschüttlet. Nach möntschlige Bigriffen isch es chly nes närrisches Gschöpf gsi, sicher. Aber gäb im himmlische Rächeschaftsbuech ou uf der Narresyten yzeichnet worden ischt, was es to het, das wird si de no froge. Vilicht, daß de dert mit emen angeren Ellstäcke gmässe wird, weder bi üs uf der Wält nide...

Simon Gfeller